Toen ik deze morgen in mijn auto stapte op weg naar de universiteit van Tilburg leek het een mooie dag te worden. Zonneschijn. Twee leuke colleges voor de boeg. Tot ik het breaking news hoorde. De aanslagen in Zaventem. Ik belde mijn vrouw om na te gaan of mijn schoonzus vandaag of gisteren terug vloog naar Istanbul. Een geluk, het bleek gisteren. Hetzelfde gevoel overviel me bij alle berichten over aanslagen in Istanbul de laatste maanden. Telkens de bezorgdheid voor familie en vrienden in Turkije. Vandaag was Brussel aan de beurt.
De nieuwsstroom kwam volop op gang. Verschillende ooggetuigen, mensen die in de omtrek van Zaventem werken en journalisten in de file op weg naar de luchthaven herhaalden keer op keer de ‘bekende feiten’. Er waren twee ontploffingen, het was mogelijks een terroristische aanslag. Er was chaos. De hulpverlening en politie deden hun werk uitstekend. Treinverkeer naar de luchthaven was verstoord. De klassieke non-stop berichtgeving die gaandeweg aandikt gedurende de dag.
Ik belde (voor de bezorgde mensen, ja ik heb een carkit) nogmaals met mijn vrouw. Praktische beslommeringen van pendelende jonge ouders. Zou zij wel terug geraken? Ik moet vandaag les geven tot 18u en geraak nooit op tijd aan de crèche. Het treinverkeer bleek nog in orde, ze was net aangekomen in Brussel. Ze moest me laten, want ze moest haar Metro halen.
Niet veel later kwam het bericht van de aanslag op de metro. Terug bellen met mijn vrouw. Eenmaal. Geen antwoord. Tweede maal. Geen antwoord. De verbeelding slaat op hol, de angst neemt toe. Pas na meerdere keren bellen heb ik mijn vrouw aan de lijn. Wat is er. Zei ze. Ze wist niet van een aanslag, wel had ze een hele hoop para’s in Kunst-Wet de trappen zien afstormen en wist te vertellen dat haar Metro bruusk had geremd toen ze Kunst-Wet naderde. De aanslag was net gebeurd, op een andere lijn en luttele minuten vooraleer zij er voorbij reed.
Tijd om les te geven. Ondertussen stromen de berichten binnen van een lockdown in Brussel. Treinen rijden niet, iedereen moet binnenblijven. Tunnels gesloten. Het praktische terug. Mijn laatste les las ik af. Uit praktische redenen. Pendelende jonge ouders weet je wel. Mijn vrouw zit vast in Brussel, kinderen moeten opgehaald worden van school en van de crèche.
Na de emotionele en praktische rollercoaster komt tijd om na te denken. Ik heb een goeie vijf uur naar de radio kunnen luisteren tijdens de autorit Gent, Tilburg, Brussel en Gent. De gevoelens van opluchting ruimen plaats voor medeleven met de slachtoffers enerzijds en anderzijds een gevoel van déja vu die omslaat in woede over de politieke profilering en het absoluut nefaste beleid van Westerse landen in de laatste twee decennia.
Enkele kritische bedenkingen
(1) We horen vandaag exact hetzelfde discours over deze aanslagen, als ten tijde van de aanslagen op 9/11, Madrid, London, Theo Van Gogh enz. ‘Wij’ democraten worden aangevallen voor ‘onze waarden’, ‘onze vrijheden; ‘Zij’ zijn barbaars, fanatiek, moslim, jihadi, … Dit frame structureert het denken en het handelen van onze politici en burgers. Ze komen terug met dezelfde plat gekookte recepten die de spiraal van geweld enkel maar zal versterken. Het racisme steekt weer de kop op. Ze zouden dit … en dat …. moeten doen met die …. Actie, reactie. Deze les heeft de geschiedenis ons helaas al velen malen aangereikt. We leren niet.
(2) Het ahistorisch en apolitiek bewustzijn dat geëtaleerd wordt in de berichtgeving en politiek discoursen is stuitend. Meer nog, we mogen niet verwijzen naar het feit dat dergelijke gruwelijke terreurdaden niet uit het niets ontstaan maar dat ze maar ten volle kunnen begrepen worden in een historisch en interactioneel perspectief. Wanneer we een historisch en een globaal perspectief hanteren, dan kan we er niet langs kijken dat het geweld van twee kanten komt. Er is geen pacifistisch ‘Westen’ versus een gewelddadige ‘IS’.
De aanslagen in Brussel worden gezien als een alleenstaand gegeven die ‘zij’ ‘ons’ aandoen. Ze zijn echter deel van een spiraal van geweld. Van het kolonialisme tot de eerste Golfoorlog, van onze steun aan Saoedi Arabië en Israël tot en met de bombardementen in Afghanistan en Irak. De huidige golf aan terreur is niet los van dit verhaal te begrijpen. De fundamentalistische Islam is een reactie op eeuwenlange Westerse inmenging en lokale dictaturen. Die spiraal heeft een puinhoop gecreëerd in het Midden-Oosten, falende staten en mensen gevoed met haat. Die puinhoop wordt vandaag geglobaliseerd.
Niet zozeer onze hooggestemde waarden zijn het probleem, maar net het feit dat ‘we’ ze constant met de voeten treden. We zijn helemaal niet geloofwaardig als het om mensenrechten en democratie gaat, net omdat we vaak het omgekeerde doen, dan wat we preken te doen en anderen opleggen te doen.
(3) Dit frame zorgt ervoor dat we uiterst hypocriet zijn in onze verontwaardiging en solidariteit. Vandaag roept Koen Metsu (N-VA) luid in de krant: ‘Ik hoop dat de stem van de moslimgemeenschap nu echt eens gaat weergalmen. En niet met een slappe boodschap dat ze zich distantieert van wat er is gebeurd, maar met een algemene oproep aan alle moslims om dit met de sterkste woorden te verfoeien.' (De Standaard, 22/03/2016). Zie hier het dominante frame: impliciet vertrekt men vanuit de idee dat de Moslim op zijn minst steun verleent aan, gedoogt. ‘U beste Moslims bent per definitie deel van die groep’ en dus moet u zich niet alleen distantiëren, u moet oproepen dat alle Moslims dat publiek moeten verfoeien.
Dat er onder de slachtoffers in de metro en in Zaventem best wel eens wat Moslims kunnen zitten, het is Brussel niet waar, daar staat men niet bij stil. Dat DAESH in Turkije slachtoffers maakt, dat is blijkbaar niet belangrijk of zorgt niet in een correctie in ‘ons’ discours. Geen speciale bulletins, geen breaking news. Geen ‘je suis Istanbul’. Idem voor landen over de hele wereld waar DAESH en zo houden we de verbeelding in stand van ‘ons’ vs. ‘hen’ in stand.
De wereld is echter eindeloos complexer, en dergelijke simplismen verzieken de boel enkel verder.
(4) Over verzieken gesproken. Wie herinnert zich nog de tweet van Jambon van enkele dagen geleden. Jambon, in ware Bush-stijl, tweette een foto waar hijzelf en premier Michel poseren met enkele gebivakkeerde leden van de speciale eenheid van de politie. In ware Bush-stijl schreeuwde hij van de daken: ‘You got him, boys!’. Wat volgde was een electoraal borstgeklop en getoeter. Kijk hoe goed wij zijn. Profileringsdrang. De spektakelwaarde zorgt voor een stijgende kranten verkoop en de nieuwsstroom trekt zich op gang. Saleh zou veel waardevolle informatie hebben, hij zou goed meewerken,…
Zie hier de spektakelpolitiek. Het gaat over profilering, niet over deftige politiek. Ik ben geen expert in politiebevoegdheden, maar ik kan vermoeden dat het niet meteen intelligent is om alles op straat te gooien, om in de media te vertellen dat je informant praat. Dat lijkt me enkel maar een boodschap aan diegenen die vermoeden dat hij iets over hen kan vertellen, om hun actie te vervroegen. Wat uiteindelijk de onderzoekers minder tijd geeft om ze op te sporen en te berechten.
En dit is helaas maar een element, in een aaneenschakeling van decennialang falend beleid. De analyse is pessimistisch. Mijn vrouw en ik, gaan er al lang van uit dat er aanslagen komen in Brussel. Het blijft schrikken als het echt gebeurt. Maar op het einde van de dag, is het ergste dat er geen lessen getrokken worden. Ik zie vandaag geen enkel teken dat onze politici tot inzicht gekomen zijn en een nieuw beleid gaan ontplooien. Ik zie meer van hetzelfde en dat belooft niet veel goeds. Niet voor onze burgers, niet voor burgers in andere werelddelen en al helemaal niet voor de democratie. Het is waarlijk een donkere dag.
