In China, maar ook elders in de wereld, moet je een masker kunnen opzetten. Niet iedereen moet je ware gezicht zien als dat je problemen kan opleveren.
Chinezen staan erom bekend dat ze zelden zeggen wat werkelijk op hun tong ligt. Dat je niet in hun hoofd, laat staan in hun hart kunt kijken. In ‘Een hart van mandarijntjes’ komen we meer te weten over On Chiu, een Chinese vluchtelinge die een helse tocht onderging om in 1965 haar tweede leven op te bouwen in Antwerpen, ver weg van de dictatuur van Mao. Met behulp van haar zoon, Philippe Ng, schreef ze dit boek naar aanleiding van haar terminale ziekte en de wens om haar kinderen de waarheid van haar jeugd mee te geven. On Chiu was sterk, begripvol, zachtaardig met een hart van goud… een hart van mandarijntjes.
Het land van mijn jeugd
Miljoenen Chinezen werden het slachtoffer van de droom van Mao Zedong: een communistisch China. On Chiu en haar familie werden niet gespaard. Haar vader was een zelfstandige die met personeel werkte. In de ogen van de Maoisten was hij een kapitalist en moest hij gestraft worden. Haar moeder werd beschouwd als medeplichtig en onderging afschuwelijke folteringen en vernederingen. Als peuter was ze getuige van een moord. En toen honger en ziekte woedde in China, verloor ze haar broertje. Angst, onmacht en wanhoop deden haar samen met haar vader en broers vluchten naar Hong Kong. Haar moeder en twee zusjes moest ze achterlaten in Jincun, bij de Maoisten die hen nog jarenlang zouden mishandelen totdat zij uiteindelijk ook konden vluchten.
Ondergoed en 3 juweeltjes
De Maoisten hadden hun voorzorgsmaatregelen genomen tegen vluchtelingen. Het strand lag vol glasscherven en scherpe oesterschelpen, de wachtposten van het Rode Bevrijdsingsleger wakend met arendsogen, rottende lijken op de wegen om waaghalzen te ontmoedigen. On Chiu wilde weg van deze waanzin die een wurgende hand om de hals van haar land legde. Ze stapte honderden kilometers om wachtposten te vermijden, door de glasscherven en schelpen op het strand tot ze de donkere zee bereikte. Acht uur lang zwom ze naar het verre Hong Kong. Felle stormwinden, kogelharde regendruppels en kwallen zwommen met haar mee. Behalve een onderbroekje en een hemdje droeg ze oorbelletjes en een ring van 24 karaat goud. Het was haar enige fortuin om haar tweede leven op te bouwen.
Het hart voelt zich daar het best thuis, waar het troost vindt
In Hong Kong voelde On Chiu zich bevrijd van verraad en agressie, en was ze blij om te mogen werken en geld te sparen voor de volgende vlucht. In de tussentijd gingen haar broers naar school, haar vader pachtte een stukje grond waarop hij groenten teelde en verkocht en On Chiu werkte als breister in een atelier. Het leven was terug goed en toch wilde ze verder, naar België, naar oom Li en zijn restaurant in Antwerpen, naar een beter leven.
Cheung On Chiu, Tante Vier
Cheung On Chiu was de oudste tante van mijn partner. Hij noemde haar altijd tante vier. Chinezen noemen hun familieleden uit respect niet bij naam maar geven hen een nummer volgens rangorde in de familie. Ik heb haar nog enkele jaartjes gekend voor ze stierf aan kanker. Voor mij was ze een lieve, positieve en wijze vrouw. En ondanks haar zwaar verleden en een vermoeiende ziekte kreeg ik bij elk bezoek steeds een oprechte, hartverwarmende glimlach.
Ik las ‘Een hart van mandarijntjes’ voor de eerste keer in 2008, niet lang na haar overlijden. Mijn partner kreeg zijn kopie bij de publicatie en ik vroeg onmiddellijk of ik het mocht lezen. Slapen deed ik die nacht niet, ik heb het boek niet meer losgelaten.
In 2009 vertrok ik naar China voor mijn eerste werkervaring. ‘Een hart van mandarijntjes’ zat nog steeds in mijn gedachten en ik wou antwoorden vinden op mijn vragen. Na een jaar in China heb ik ondervonden dat de moderne Chinees niet meer wakker ligt van het regime van Mao. “Leer van de fouten die in het verleden zijn gemaakt en streef naar een beter morgen. Mao is er niet meer, dat hoofdstuk in de geschiedenis is afgesloten.” Misschien is het mijn leeftijd maar ik ben geen krak in hoofdstukken afsluiten. Ik had het geluk om die periode niet mee te maken maar ik voelde pijn en wrok als ik stootte op het zoveelste eerbetoon aan Mao. “In China, maar ook elders in de wereld, moet je een masker kunnen opzetten. Niet iedereen moet je ware gezicht zien als dat je problemen kan opleveren.” Met die antwoorden kwam ik terug naar België, herlas ik het boek en begreep meer hoe (over)leven voor een beter morgen On Chiu zover heeft gebracht.
‘Een hart van mandarijntjes’ is een beklijvend boek dat vele aspecten van Chinezen, zowel van On Chiu als van de Chinees in de straat uit de doeken doet. Je leest het levensverhaal van On Chiu enerzijds, aangevuld met het perspectief van Philippe. Anderzijds leer je de Chinese gewoontes kennen, ontrafel je hun manier van denken en kijk je mee door hun ogen naar de Westerse maatschappij.
>>>
Cheung On Chiu en Ping Fai Philippe Ng; 'Een Hart van Mandarijntjes' (Uitg. Van Halewyck) Formaat: 13,5 x 21,5 cm, Prijs: €17.00, ISBN: 9789056177584, Publicatiedatum: maart 2007, Pagina's: 264
>>>
Deze recensie kwam tot stand in het kader van de Kif Kif workshop 'Hoe word ik boekrecensent' onder leiding van Eric Hulsens
