De situatie van een asielzoeker is anders dan die van een persoon zonder papieren, een volgmigrant of een Poolse bouwvakker die elke week met Ryanair op en af vliegt om geld te verdienen
Er bestaat geen linkse kerk, betoogt taalsocioloog Jan Blommaert in een nieuwe publicatie. De 'linkse kerk' is een verzinsel van rechts om de tegenstander belachelijk en monddood te maken.
Momenteel doet taalsocioloog Jan Blommaert met studenten van de universiteiten van Tilburg en Kaapstad onderzoek naar het gebruik van sms in de townships van Zuid-Afrika. Mobiele telefonie heeft voor het eerst in de geschiedenis ook aan de armen breed toegang gegeven tot telecommunicatie. Maar, zo stelt Blommaert vast, ze gebruiken sms slechts om in beperkte kring te communiceren, met buren of naaste familie. Daarom wil Blommaert in een volgende fase projecten opzetten om de townshipbewoners in deftig Engels te leren sms'en, bijvoorbeeld om te solliciteren. Zo kan sms een middel worden om de grenzen van de township te doorbreken.
Met hetzelfde oog voor taalgebruik loopt Jan Blommaert ook door zijn eigen Statiestraat in Berchem, waar hij woont. Dan telt hij de verschillende zichtbare talen in het straatbeeld, en luistert hij naar de gesprekken op hoeken en pleintjes. Dat leert hem meer over de werkelijkheid dan een wijkagent of sociaal werker opmerkt, vertelt de linguïst. 'Ik telde laatst drieëntwintig verschillende talen. Portugees, bijvoorbeeld, terwijl ik hier nochtans nooit Braziliaans-Portugees heb horen spreken. Maar voor de Brazilianen in Antwerpen is de Statiestraat hun religieuze centrum.' 'Mijn oog als taalsocioloog laat een andere werkelijkheid zien dan in het discours over diversiteit of multiculturele samenleving gangbaar is. De tijd van een welomlijnde, hier vast verblijvende Turkse of Marokkaanse of Afrikaanse gemeenschap is voorbijgestreefd door wat ik 'superdiversiteit' noem. We hebben niet alleen een veel bredere waaier van nationaliteiten, maar ook van type migrant.' 'De situatie van een asielzoeker is anders dan die van een persoon zonder papieren, een volgmigrant of een Poolse bouwvakker die elke week met Ryanair op en af vliegt om geld te verdienen. Voor veel van die mensen is de huidige idee van integratie of inburgering irrelevant. Merkwaardig genoeg is de voertaal tussen al die migranten wel Nederlands. Een rudimentair Nederlands, weliswaar, maar het is wel de omgangstaal tussen een Albanees en een Turk, of tussen een Nigeriaan en een Pool in de Statiestraat.'
U hebt zich als taalsocioloog ook op het begrip 'linkse kerk' gestort.
'Die linkse kerk, dat is dan de hoogopgeleide elite in knusse blanke buurten die niet de nadelen van de multiculturele samenleving ondervindt, maar wel de geneugten ervan bezingt en het migrantenbeleid heeft vormgegeven. Het is door hun naïeve, wereldvreemde aanpak dat de multiculturele samenleving een fiasco is geworden en migratie een bedreiging voor onze waarden en onze democratie. Zo luidt, in een notendop, het discours van mensen gaande van Pim Fortuyn, Benno Barnard of Siegfried Bracke tot Yves Leterme en Angela Merkel.' 'Wie echter naar de feiten kijkt, merkt dat die linkse kerk nooit heeft bestaan. Het is rechts dat het hele integratiebeleid van de voorbije twintig jaar heeft uitgestippeld. En als Merkel, Sarkozy en Leterme roepen dat de multiculturele samenleving is mislukt, is dat aan henzelf te wijten.
'Waar komt die term 'linkse kerk' eigenlijk vandaan?
'Hij is overgewaaid uit Nederland, maar sloeg ook hier heel snel aan. Plots had men een etiket om die hele diffuse linkerzijde onder een denigrerende noemer te vatten.' 'De woorden zijn goed gekozen. Men spreekt van een 'kerk', een geloof dus, en bijgevolg irrationeel. Als slogan is dat heel efficiënt om de linkerzijde te ridiculiseren en zo het zwijgen op te leggen. Temeer omdat het gepaard gaat met systematische scheldpartijen tegen links op alle mogelijke publieke fora.'
Verschillende criticasters van de 'linkse kerk' waren ooit uw linkse geestesgenoten. Hoe verklaart u die ommezwaai?
'Voor elk van hen is er een individuele verklaring. En als collectief is links na de val van de Muur en de triomf van het liberalisme in opperste verwarring achtergebleven, waardoor mensen in alle mogelijke richtingen uitzwermden. Sommigen zijn in het nationalistische kamp terechtgekomen, anderen in anti-islamhoek. Ontgoocheld omdat van hun vroegere overtuiging niets in huis is gekomen, of simpelweg uit opportunisme.'
Waar haalt u de koppigheid vandaan om wel tegen de stroom te blijven ingaan?
'Het algemeen belang. Ik ben een zuiver product van de welvaartsstaat. Mijn ouders waren niet welstellend. Ik was nooit wetenschapper kunnen worden in een onderwijssysteem zoals zich dat nu in Groot-Brittannië of Nederland aan het ontwikkelen is. Ik heb daar het besef aan overgehouden dat ik iets moet terugdoen voor de samenleving. Dat ik als intellectueel een rol heb te spelen.'
Vindt u Bart De Wever een intellectueel?
'Een intelligente man, dat wel. Maar geen intellectueel. Een anti-intellectueel zelfs, die mensen als mij kleineert om er maar niet mee in een rationele discussie te hoeven gaan. Zijn betoog is een breiwerk van sofismen waarmee hij briljant scoort in de nieuwe media-economie.'
U zei ooit dat Bart De Wever geen ideologie heeft. Maar zijn ideologie is toch duidelijk? Politiek wil hij maximale autonomie voor Vlaanderen in afwachting van de verdamping van België, en maatschappelijk noemt hij zich een conservatief in de lijn van Edmund Burke.
'Maar over zijn sociaal-economisch programma blijft hij onduidelijk. Terwijl hij voluit gesteund wordt door een rechtse lobby om een economisch rechts Vlaanderen te realiseren. Die mensen definiëren democratie als de macht die je ontleent aan een verkiezingsoverwinning. Wie een andere mening is toegedaan, moet zijn mond houden, of krijgt het verwijt anti-democratisch te zijn. Ik noem dat totalitaire democratie.'
Wat dacht u toen Bart De Wever de term 'Bakfietsouder' lanceerde, voor de progressieve, hooggeschoolde, maar in zijn ogen wereldvreemde stadsbewoner.
'Goed gevonden. Zo'n uitdrukking heeft dezelfde functie als het woord 'makak' destijds voor de migranten. Je gooit een hele brede groep mensen op een hoop om ze te denigreren. En je keert iets wat in wezen positief is om in een gevaar of een vijand. Ik noem dat het nieuwe extreem-rechts; alles wat deze maatschappij de voorbije twintig jaar aan positieve evolutie heeft gekend, zoals emancipatie, of ecologisch bewustzijn, wordt nu weer op de helling gezet.' 'De strategie werkt, want ze creëert zelfs bij de geviseerden een zeker schuldgevoel. Ik heb het gemerkt in mijn eigen linkse omgeving. Mensen gaan zich afvragen of ze inderdaad te goedgelovig zijn, of naïef? Of ze beginnen zich ongemakkelijk te voelen over hun bakfiets.' 'De kunst van De Wever bestaat erin om zoiets met de kwinkslag te zeggen. Maar achter zijn humor gaat harde politieke kritiek schuil. Iets gelijkaardig doet hij als hij het heeft over de slechte Vlaming. Dat is half om te lachen, maar tegelijk bittere ernst, en heel agressief. Hij deelt de samenleving op in categorieën. In eerste- en tweederangsburgers. Dat boezemt me schrik in. Ik zie het algemeen belang niet in zijn uitspraken.'
Er bestaat geen linkse kerk, maar Europa heeft er volgens u wel een nodig?
'Dat is mijn betoog in het tweede deel van mijn boek, waar ik net de laatste hand aan heb gelegd. Mensen beseffen niet welke verregaande beslissingen er op de Europese top van half maart zijn genomen. De Europese leiders hebben daar de facto het einde van de welvaartsstaat beslist. Alles staat op de helling; minimumlonen, opzegtermijnen, pensioenen. We evolueren verder naar een neoliberaal, Angelsaksisch maatschappijmodel, met een kleine groep winnaars, en een grote, rekbare groep verliezers. Het enige voordeel van die evolutie is dat mensen eindelijk zullen snappen dat het echte gevaar voor onze maatschappij de sociaal-economische marginalisering is. Migrantenproblemen zijn ook onze problemen.'
Maar als zelfs de financiële crisis links niet de wind in de zeilen gaf, dan moet u toch besluiten dat de het gros van de bevolking ons economisch model niet fundamenteel in vraag stelt, of andere politieke prioriteiten heeft.
'Partijpolitiek bestaat links nog amper. De PVDA, en laat me meteen benadrukken dat ik zelf politiek ongebonden ben, kreeg geen zendtijd op televisie. De SP.A kun je bezwaarlijk links noemen. En de Groenen profileren zich niet echt op economische thema's. Echte linkse standpunten over de financiële verkiezingen waren gewoonweg geweerd uit de laatste verkiezingscampagne.'
Als zelfs de SP.A niet meer links is, waar trekt u dan de lijn tussen links en rechts?
'Links gaat uit van de grote liberale principes; vrijheid, gelijkheid, democratie, rechtvaardigheid en universaliteit. Niemand is vrij zolang niet iedereen vrij is. Vooral dat laatste is cruciaal, want alle politieke strekkingen beroepen zich op de eerste principes. Links onderscheidt zich door vrijheid, gelijkheid en democratie voor iedereen te bepleiten. Een concreet voorbeeld: godsdienstvrijheid geldt ook voor de moslimvrouw die een hoofddoek wil dragen. Vrijheid van mening geldt ook voor Abou Jahjah. En democratische inspraak geldt voor alle burgers, ongeacht waar ze geboren zijn. Rechts beroept zich wel op de principes van de verlichting, maar zet ze niet om in een consequente praktijk. Om het eenvoudig te zeggen; rechts hanteert twee maten en twee gewichten.'
De bakfietsouders van daarnet stellen zich nu de vraag naar welke school ze hun kinderen moeten sturen. Hoeveel diversiteit kan een klas aan zonder de onderwijskansen van een kind te hypothekeren?
'Wij hebben onze kinderen naar zogenaamde zwarte scholen gestuurd. Met als gevolg dat veel blanke ouders ons voorbeeld volgden en dat dit elitescholen zijn geworden. Het probleem in de hele discussie over witte en zwarte scholen is dat men diversiteit etnisch definieert. Terwijl de echte diversiteit sociaal is. Wie de schooluitval bestudeert, ziet dat het vooral om kinderen van laagopgeleide ouders gaat. Ook blanke kinderen uit kansarme gezinnen komen in de zogenaamde zwarte scholen terecht. Eigenlijk gaat het om sociale klassescholen.'
Tom Naegels liet sterk van zich horen in dat debat over witte en zwarte scholen. Hebt u ooit zijn roman Los gelezen?
'Tot mijn schaamte moet ik bekennen van niet. Tom woont hier om de hoek. Hij was ooit een student van mij.'
Daarom vraag ik het. Hij zegt altijd dat u hem het kader aanreikte om de beeldvorming rond de migrant te doorprikken.
'Ik waardeer hem geweldig. Hij durft op zijn eentje een heel gevecht aan te gaan met het dominante discours over integratie, ondanks de verwijten van 'linkse kerk' of 'multiculturalist'. Dat is geen gemakkelijke positie in het publieke debat.'
Abou Jahjah noemde Los dan weer een racistisch boek.
'Dat is ook een oud-leerling van mij. Die twee voeren dezelfde strijd, maar vanuit andere posities. Misschien moet links eindelijk de discussie over het geslacht der engelen tot café beperken, en in het publieke debat op de eerste plaats de objectieve bondgenoten leren zien.'
Jan Blommaert, Links van de kerk. De Linkerzijde en de multiculturele samenleving, gratis E-Book te downloaden op www.kifkif.be
Dit artikel verscheen in De Standaard op 16 april 2011
