De gemiddelde DENK-stemmer neemt een interessante positie in op de sociaal-culturele dimensie en combineert daarbij elementen die andere bestaande partijen niet vertegenwoordigen.
Wie is de DENK-stemmer?
DENK geniet zoals verwacht grote populariteit onder stemmers die zichzelf als moslim identificeren. Met name kiezers met een Turkse en iets mindere mate Marokkaanse achtergrond hebben in grote getalen op DENK gestemd. Tabel 1 (IPSOS) laat zien dat DENK onder deze groep kiezers verreweg de populairste partij was tijdens de afgelopen Tweede Kamerverkiezingen. Allerlei peilingen, zoals Kantar, I&O en de Etnobarometer bevestigen deze patronen.
Tabel 1. Gewogen steun voor DENK bij de Tweede Kamerverkiezingen 2017
(Bron: Harteveld et al. 2017)
Ondanks de grote populariteit van DENK onder deze twee groepen is het wel belangrijk op te merken dat een meerderheid van de kiezers met een Turkse of Marokkaanse achtergrond niet op DENK heeft gestemd maar op een andere partij. Daar komt nog bij dat de opkomst onder stemgerechtigden van Turkse en Marokkaanse afkomst ver onder het gemiddelde ligt. DENK is dus populair in deze gemeenschappen, maar zeker niet iedere Turkse of Marokkaanse Nederlander stemt DENK .
DENK is met name populair onder jonge kiezers: hierbij speelt de mobilisatie van DENK op sociale media zeker een rol, maar ook dat deze kiezers minder loyaal zijn aan de PvdA. Een ruime meerderheid van de DENK-stemmers gaf bovendien aan in het verleden op de PvdA gestemd te hebben.
Waar woont de DENK stemmer?
Bovenstaand beeld wordt bevestigd door een analyse van stemuitslagen op gemeente- en wijkniveau. Hoe groter de Turkse en Marokkaanse gemeenschap in een gemeente, hoe meer stemmen op DENK. Als we verder inzoomen op buurtniveau (in Amsterdam en Rotterdam) blijkt verder dat de steun voor DENK vooral gevonden kan worden in buurten met een hoog percentage stemgerechtigden met een Turkse afkomst (zie figuur 1). Zelfs als er rekening gehouden wordt met een groot aantal sociaaleconomische en demografische variabelen zien we nog steeds een sterke correlatie tussen het aantal stemmen dat DENK in die buurt krijgt en aantal buurtbewoners van Turkse afkomst (eerste en tweede generatie). In buurten met veel mensen van Marokkaanse afkomst is die correlatie minder sterk. Echter in buurten waar het percentage bewoners met een Marokkaanse relatief hoog is (boven de 10%) zien we wel een sterke stijging van het aantal DENK-stemmers. Men kan verwachten dat in deze buurten met een hoge concentratie aan potentiële stemmers er meer campagneactiviteiten van DENK hebben plaatsgevonden en/of dat de bestaande sociale en religieuze netwerken een mobiliserend effect hebben gehad.
Figuur 1a. Steun voor DENK per grootte groep in buurt (Amsterdamse buurten N=84)
(Bron: Harteveld et al. 2017)
Figuur 1b. Steun voor DENK per grootte groep in buurt (Rotterdamse buurten N=70)
(Bron: Harteveld et al. 2017)
Wat vindt de DENK-stemmer?
De gemiddelde DENK-stemmer neemt een interessante positie in op de sociaal-culturele dimensie en combineert daarbij elementen die andere bestaande partijen niet vertegenwoordigen.
Politicologen onderscheiden vaak drie verschillende dimensies in het politieke landschap. Ten eerste is er een morele dimensie die gaat over vraagstukken als euthanasie of de emancipatie van homoseksuelen. Op deze onderwerpen zijn DENK-stemmers conservatief: er is bij hen weinig steun voor euthanasie of de emancipatie van homoseksuelen. Ze staan in dit opzicht dichterbij ChristenUnie en SGP dan bij de Partij van de Arbeid.
Ten tweede is er een globaliseringsdimensie, die gaat over vraagstukken als immigratie, integratie, discriminatie en islam. Op deze onderwerpen zijn DENK-stemmers juist over het algemeen progressief: ze zijn sterk gekant tegen islamofobie en zijn voorstanders van immigratie. Hiermee sluiten ze wel aan bij progressieve, ‘kosmopolitische’ partijen als PvdA, D66 en GroenLinks. Het is wel belangrijk om hierbij op te merken dat oppositie tegen discriminatie, bijvoorbeeld tegen etnisch profileren door de politie, voor DENK-stemmers een belangrijker stemmotief is dan wat meer abstracte vragen over globalisering, zoals het toelaten van vluchtelingen.
Ten derde zijn er sociaaleconomische onderwerpen zoals inkomensverdeling. Het is opvallend dat de DENK-stemmers, die voorheen vaak PvdA stemden, op deze onderwerpen geen uitgesproken links profiel hebben. Dit kan erop duiden dat Turkse en Marokkaanse Nederlanders die linkser zijn op deze onderwerpen juist eerder trouw bleven aan de PvdA.
Inhoudelijke overwegingen zijn natuurlijk niet de enige invloed op stemkeuze. Ook hoe kiezers kijken naar de relatie tussen burger en politiek belangrijk is voor hun stemgedrag. Dat geldt ook voor DENK. DENK-kiezers hebben minder vertrouwen in de politiek dan andere kiezers. Ze lijken hiermee op mensen die op populistische partijen als de PVV stemmen.
De DENK-stemmer heeft dus een heel eigen ideologisch profiel: moreel conservatief, maar juist progressief op vraagstukken van immigratie en integratie, cynisch over de politiek, maar niet uitgesproken links.
Waarom DENK?
De resultaten uit beide onderzoeken ondersteunen het idee dat DENK een partij is die opkomt voor de belangen van conservatieve Moslims en dat de wortels van deze partij in het conservatieve deel van de Turks-Nederlandse religieuze gemeenschap liggen. Deze goed georganiseerde gemeenschap zorgt voor mobilisatiepotentieel waarbij een netwerk van moskeeën en andere sociaal-culturele organisaties relatief gemakkelijk een grote groep kiezers op de been brengt. Daarnaast lijkt DENK als geen ander in staat geweest de frustratie onder Turks-Nederlandse en Marokkaans-Nederlandse kiezers over het discriminerende en polariserende politieke klimaat in Nederland aan te spreken. De teleurstelling in de bestaande politieke partijen, en dan met name in de PvdA, heeft zich in de afgelopen jaren ontwikkeld in een hoge mate van politiek cynisme.
Dat lijkt een goede voedingsbodem te zijn voor het succes van DENK. De partij vult een gat in het bestaande politieke landschap met haar unieke positie op de sociaal culturele dimensie: conservatieve elementen worden gecombineerd met meer progressieve ideeën over migratie, diversiteit en globalisering.
**
Dit artikel is eerder verschenen op de webiste: http://stukroodvlees.nl/. Het volledige onderzoek kan je raadplegen op de volgende link: https://www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/1369183X.2018.1427053
Over de auteur:
Floris Vermeulen
Floris Vermeulen universitair hoofddocent Politicologie aan de Universiteit van Amsterdam, en voormalig directeur van het Instituut voor Migratie en Etnische Studies (IMES). Zijn onderzoek richt zich onder andere op de maatschappelijke en politieke participatie van immigranten, en op (lokaal) beleid rond thema's als integratie, gewelddadig extremisme, en religieuze diversiteit.
