Interviews, archiefmateriaal, homevideo’s, de aard van de puzzelstukjes is zo divers als het mag zijn. En misschien is het meest effectieve van alle bronnen de re-enactment van oude verklaringen van de vader.
Ik heb ooit een videoportret gemaakt van mijn moeder. Ik heb haar twee uur geïnterviewd, een keer dat ze op bezoek was in België. Het was een open gesprek, confronterend, grappig, bij momenten zelfs ontroerend. Hoewel mijn moeder altijd veel en graag heeft verteld, heb ik toen een aantal verhalen voor het eerst gehoord. Ik heb toen veel geleerd. Over haar, over mijzelf, over het moederschap. Het resultaat was een kortfilm van een 6-tal minuutjes, een van de dingen waar ik vandaag nog altijd trots op ben.
Een tijd later dacht ik hetzelfde te doen met mijn vader. We zijn een aantal dagen op reis geweest, in Venezuela. Ik heb alles geprobeerd, maar ik heb geen woord uit zijn mond gekregen. Dat is een van de dingen waar ik jaren later nog altijd gefrustreerd van word. Hij was totaal onbereikbaar, enkele centimeters links van mij, in de auto. Toen besefte ik dat ik eigenlijk weinig wist over mijn eigen vader. Het was niet dat hij geen zin had of dat hij het een inbreuk op zijn privacy vond: hij kon het, denk ik, niet. Hij was helemaal gesloten. Met de tijd heb ik juist dát meer en meer herkend in verhalen van andere vaders. En zonen.
Dat is wat me onvermijdelijk in eerste instantie raakte van El Color del Camaleón, de herkenbaarheid van de zwijgzame vader. Van de afwezige vader. En als er een onmeetbare verdienste is in deze documentaire van Andrés Lübbert, dan is het dat hij bleef volharden tot het onvernietigbare blok ijs brak. En daar is zelfs zijn vader hem dankbaar voor.
Dit is een film
El Color del Camaleón is maar gedeeltelijk het verhaal van een vader en zijn zoon. Want de vader, Jorge Lübbert, is ook gevlucht uit Chili tijdens de dictatuur van Pinochet. Hij is ook een oorlogsreporter, een man die zijn leven dag in dag uit op het spel zet aan de vuurlinie. Dus de film gaat ook voor een deel over de sporen van ernstige conflicten en andere traumatische ervaringen op de geest van een persoon.
Wat zijn rol was tijdens de dictatuur is een van de mysteries waar we stilaan toegang tot krijgen. Hij woonde daarna ook in Oost-Berlijn, tijdens de Koude Oorlog. Daar werd hij ook jarenlang op de voet gevolgd door de Stasi, wat prachtig materiaal levert: een man die vandaag kijkt in de minutieuze registratie van zijn verleden voelt als een gat in het continuüm van de tijd, als een kortsluiting.
Die opvolging door de Oost-Duitse veiligheidsdienst voelt akelig aan, maar de ongeduldige zoon beweegt ook vaak aan de grens tussen de documentairemaker en de ondervrager. Zeker omdat een duik in het verleden in het geval van de vader ook voor een deel een foltering is. Maar ook onvermijdelijk deel uitmaakt van de genezing.
De zoon spreekt de voice over in het Spaans, de taal van zijn vader. Een taal die hij van zijn vader niet heeft meegekregen. En dat is maar één van de vele, soms wanhopige pogingen om dichter bij hem te komen. We leven mee met het drama van een verharde vluchteling, maar even veel ook met het drama van een zoon die een onmogelijke film maakt. De zoon verbergt de gereedschapskist van de filmmakerij niet. Integendeel, hij maakt ons daar uiterst bewust van. Dit is een film, lijkt hij te zeggen, vergeet dat niet. Dit is een film. En misschien daarom wordt de realiteit die hij registreert juist échter.
Een man zonder verleden
Vader en zoon reizen samen naar Chili op zoek naar het verleden. Nog meer vragen rijzen terwijl we een land te zien krijgen dat ook vergelijkbare vragen stelt, 40 jaar na datum. De fysieke aanwezigheid in vaak amper veranderde plaatsen waar de feiten plaatsvonden, maakt de zoektocht nog intenser. Nog moeilijker.
El Color del Camaleón is een puzzel. En elke stuk begint langzaamaan op de juiste plaats te vallen. En daarmee krijgen we ook een heel complex beeld van de dictatuur en hoe ze tewerk gaat. Van gewapende conflicten en de sporen die ze laten op de ziel van mensen. Van de communicatiekloof tussen een vader en zijn zoon. Van hoe trauma’s worden meegegeven, van vader op zoon, generaties lang.
Interviews, archiefmateriaal, homevideo’s, de aard van de puzzelstukjes is zo divers als het mag zijn. En misschien is het meest effectieve van alle bronnen de re-enactment van oude verklaringen van de vader. Gewoon voorlezen, zo simpel kan het zijn. Gewoon voorlezen en je wordt meegenomen in de gruwel van de onderbelichte slachtoffers van de dictatuur.
Op 17.02.2017 was de jonge filmmaker te gast bij Radio 1. Hij worstelde toen met de hoeveelheid informatie die hij kon delen met de luisteraars zonder te veel van de film prijs te geven. Hij gaf toen aan dat de film in een grijze zone beweegt tussen goed en slecht en daarom broodnodige nuance geeft aan elke simplistische voorstelling van een conflict. Maar hij las toen ook een ontroerende brief van zijn vader. Daarin sprak de vader over zichzelf als een man zonder verleden, een man die dankzij de inspanning van zijn zoon het allemaal eindelijk achter zich kon laten. “Hij opende mijn hart”, schreef de vader in een dankbare toon. En dat is de ware essentie van deze film: het is het verhaal van een vader die een cadeau krijgt van zijn zoon.
El Color del Camaleón (De kleur van de kameleon), een film van Andrés Lübbert. Vanaf 08.03 in Cinéma Aventure (Brussel) en Sphinx (Gent).
