In de voetstappen van migratie, een alternatief narratief

”Su istermisin?” [Turks], “tashrib al maa?” [Syrisch Arabisch], “tu dixwazî av vexwî?” [Koerdisch], “Wilt u wat water drinken?” vragen de performers – elk van hen in eigen moedertaal – terwijl zij het publiek glazen water aanbieden. Zo begint de theaterperformance Our Footsteps. Enkele verwarde, maar welwillende blikken van toeschouwers laten zien dat deze scène de beoogde uitwerking heeft: voelen hoe het is om in een nieuw land te komen wonen waar je niemand verstaat. Juist door de toeschouwers mee te nemen voorbij deze taalbarrières, worden zij aangemoedigd om boven hun bekende dagelijkse realiteit uit te stijgen. Om een alternatieve werkelijkheid te zien.

Door middel van zelf-representatie, beeld, choreografie, performance, poëtische vertellingen en muziek in meer dan tien verschillende moedertalen delen de performers hun eigen verhalen. Verhalen over de reis naar Europa, de vele overgestoken koloniale grenzen en het leven in Nederland, waar hun vaak nog langdurige onzekerheid te wachten staat. In hun abstracte vorm blijkt elk van deze verhalen en emoties plotseling universeel. Deze herkenbaarheid vermindert het 'wij-versus-zij-gevoel.' De nutteloosheid van grenzen en barrières wordt meer dan ooit duidelijk.

Theater en kunst in het algemeen kunnen namelijk bijdragen aan het doorbreken van grenzen en taboes, in contact komen met jezelf en met anderen op een lichamelijk en geestelijk vlak. Wie ben ik? Wie is de ander? En wie zijn wij samen?

En daar, in die gedeelde ruimte, ontstaan het begrip, de menselijkheid, de solidariteit, een vreedzame coëxistentie, een universele boodschap. Our Footsteps vertelt een ander verhaal, een alternatief narratief.

© Unai Risueño

Afscheid, de reis

Wanneer het geroezemoes in de zaal bedaart, komen de spelers, in zwart, rood of wit gekleed en op blote voeten, vanuit verschillende richtingen het podium op gelopen. Jachtig zoekend doorkruisen ze de ruimte, terwijl ze zachtjes woorden prevelen en dan harder roepen, intenser, crescendo. Het lijken noodkreten. Laatste pogingen tot leven in het eigen land, een laatste sprankje hoop op vrede, een laatste poging tot het oplossen van een politiek probleem misschien? Wat maakt ons vluchtelingen?

Terwijl één van de performers in het Farsi vertelt over een gasaanval, zakken de anderen rondom hem in 'slaap' op het podium. Als in een langzame, treurige dans. Het is duidelijk: er zit niets anders op dan het thuisland te verlaten. Afscheid. Omhelzingen. Er wordt nog wat omgekeken en dan is de reis naar Europa begonnen.

De spelers zingen een melancholisch lied, terwijl de groep vele tastbare en onzichtbare grenzen en obstakels oversteekt. Sommigen geblinddoekt, elkaar steunend, vallend, met langzame en dan weer snelle, dansachtige bewegingen.

“Ik heb niet over hekken of muren hoeven klimmen,” zegt een performer “maar mijn hekken, mijn grenzen, mijn obstakels, bestonden uit mensenvlees.”

“Mag ik de grens over?” vraagt ze aan de toeschouwers, terwijl ze haar lege identiteitskaart, zonder gegevens en zonder pasfoto, laat zien. Er wordt wat beschaamd en ongemakkelijk geknikt en gemompeld in het publiek. Dan, aan het einde van die lange reis, zakt de groep zwaar ademend op de grond.

Het nieuwe land

De lichamen ontwaken, herrijzen en lijken te groeien in een betoverende choreografie. In dit tweede deel van de voorstelling zien we hoe de spelers, eenmaal aangekomen in het nieuwe land, hun nieuwe leven beginnen en de confrontatie aangaan met hun herinneringen en het gemis van vrienden en familie. Emotioneel zware en lichtvoetige scenes wisselen elkaar in een langzaam en dan weer snel ritme af. Rauw en echt, dan weer grappig en speels.

Zo zien we een gevangene die door zijn medegevangenen wordt genegeerd en daardoor tot radeloosheid wordt gedreven. Iemand anders heeft een lang, intiem gesprek met een antiek horloge, het enige wat hij nog bezit van zijn overleden moeder. Eén van de performers speelt een Koerdisch kinderspel en begeeft zich zingend en huppelend in het publiek op zoek naar nieuwe speelkameraadjes. Veel mensen krijgt hij echter niet op de been. Waarom wil er niemand met hem spelen in dit nieuwe land?

Dan weer worden erbarmelijke levensomstandigheden van migranten zonder papieren aan de kaak gesteld. Want waar moet je wonen als je geen verblijfsvergunning hebt gekregen? “Wij zijn hier! De afgelopen jaren zijn wij, sans-papiers, van gebouw naar gebouw getrokken. Wij doen dit tot onze grote spijt omdat wij echt niet anders kunnen. Want tot nu toe zijn er geen andere oplossingen. We hebben nauwelijks rechten. Wij zijn hier!”

© Unai Risueño

Enkele scènes verwijzen direct naar de waanzin van het (kapitalistische) systeem, zoals het tafereel waarin iemand overrompeld en bijna platgedrukt wordt door menselijke lijven, een symbool voor maatschappelijke verwachtingen waarin zij klem zit. Soms ook wordt datzelfde systeem met een knipoog in het belachelijke getrokken door de uitbeelding van een piepende, stampende, roepende, zingende machine opgebouwd uit menselijke lichamen.

Even later staan alle performers met hun gezicht naar de muur. Een surrealistisch en onbestendig beeld. Zij fluisteren en roepen de namen van plekken op de wereld die in crisis of revolutionaire tijden verkeren. “Chili!”, “Irak!”, “Syrië!”, “Rojava!”, “India!” klinkt het.

Aan het eind worden er opnieuw geen doekjes gewonden rond het activistische karakter van deze voorstelling. “Geen deportaties! Geen deportaties!” roepen de spelers waarna er uitbundig wordt gedanst op zelf gecomponeerde, postmoderne muziek. Samen met het publiek. Een gedeelde avond.

Doel bereikt?

Dat de performance aansloeg bij het publiek is duidelijk. De vraag blijft natuurlijk wel: lukt het dit initiatief om daadwerkelijk bij te dragen aan een maatschappelijke verandering?

Our Footsteps' persoonlijke maar tegelijkertijd universele verhalen, emoties en de interactie met de toeschouwers, zorgen ervoor dat 'jij' voor één avond 'zij' bent en dat kweekt begrip. Het figuurlijke gat tussen 'wij' en 'zij' kan daarmee weer een beetje meer gedicht worden.
Maar is deze performance niet in zekere zin preaching to the choir? Mensen die niet openstaan voor een ander narratief van de wereld zullen immers al niet naar deze voorstelling komen, toch?

Dat klopt. Gedeeltelijk dan. Ondanks dat deze performance misschien geen grote massa's zal overtuigen, blijft het belangrijk om een narratief te laten weerklinken dat anders is dan het standaardverhaal in het publieke debat. Al zijn het er maar een paar, het zal sommige mensen wel degelijk aan het denken zetten.

Bovendien is Our Footsteps niet alleen gericht op het uitdragen van een boodschap. Het initiatief heeft ook tot doel om de performers met een vluchtachtergrond een kans te bieden om zich artistiek te ontplooien. En dat is gelukt. Het lijkt dan ook het eerste theaterinitiatief te zijn in Nederland waarbij mensen op de vlucht daadwerkelijk zelf de inhoud van het stuk bepalen zonder vooraf door de regisseur bedachte situaties of teksten.

En tot slot is er nog de sociale functie van het samenzijn en de mogelijk zelfs helende en taboedoorbrekende rol die deze artistieke productie lijkt te vervullen. Een veilige haven. Een plaats waar diversiteit rijkdom betekent. Een plek waarin voor alles ruimte is, behalve voor racisme.

**

Toekomstige voorstellingen

Our Footsteps zal nog op 19 maart tijdens 'De Week Tegen Racisme', te zien zijn in de Nederlandse theaters. Ook werkt het theatercollectief aan een nieuwe voorstelling. Meer info daarover is te volgen via de website. Of de voorstelling in de toekomst ook in België te zien zal zijn, blijft nog even spannend. Niet alle performers hebben al een verblijfsvergunning in Nederland en daardoor mag niet ieder van hen Nederland uit. Nóg zo'n voorbeeld van de problematiek van grenzen en het oversteken ervan.