Tien jaar geleden toen ik gestart ben in onze school in hartje Borgerhout, was het vaak schrikken als je botste op radicale ideologie. Dit kan zijn doordat ik niet gewend was aan radicale ideologieën en er daarvoor zelden tot nooit mee geconfronteerd werd. Dit zorgde voor moeilijkheden, stress en conflicten in de klasgroep. Een manier van aanpak was toen geheel niet gegeven in de hogeschool. In de school zelf misten we toen ook heel wat visie op dit gebied. Bijgevolg bots je op problemen en verschillen waar je niet rond lijkt te geraken. Na enkele jaren ervaring en enkele nascholingen in het team rond cultuurverschillen, loopt het nu anders. Toch was het in het begin schrikken om te horen:
- Dinosaurussen hebben nooit bestaan!
- Hoe verklaar je de beenderen in de grond dan?
- Iemand heeft dat daar gelegd!
Of: 'Hitler is een top van een kerel, hé meester! Want die maakte Joden dood.' Tot 'Meester, als je die Koran laat vallen, verandert gij in een aap!'
Sommige radicaal en intriest, andere radicaal en lachwekkend. Deze uitspraken zijn meestal uitzonderlijk. Die van Hitler, dat is één jongen in 10 jaar tijd. Daarnaast leg ik hier graag de nuance tussen radicaal en conservatief. Vele van de kinderen op onze school zijn misschien in onze ogen conservatief maar niet radicaal. Enkelingen hoor je echt radicale uitspraken doen. Meestal horen ze deze van anderen. Van ouders zelf heb ik het ook een keer gehoord maar wel duidelijker 'Jullie wetten, zijn mijn wetten niet.' Wat uiteraard een problematisch radicale uitspraak is.
Veel leerkrachten durven vaak deze 'hete hangijzers' niet aansnijden uit angst grip op de klasgroep te verliezen
Veel leerkrachten durven vaak deze 'hete hangijzers' niet aansnijden uit angst grip op de klasgroep te verliezen of ze zijn al een paar keer vervallen in een eindeloze discussie. Hierbij wordt een welles-nietesspel gespeeld en tot slot geraakt iedereen nog meer overtuigd van zijn eigen gelijk in ontevredenheid over de koppigheid van de ander.
Onbevreesd het gesprek aangaan
Het is pas enkele jaren terug dat ik de echte handvatten leerde die ik nodig had om met radicalere opvattingen om te gaan. Ik heb toen een opleiding ‘filosoferen met kinderen en jongeren’ gevolgd aan het Centrum Nascholing Onderwijs (CNO). Je leert daar hoe je een goede (filosofisch) gespreksleider wordt. Iets waar ik nog elke dag in bijleer. Wat mij heeft geholpen is dat deze aanpak er op gericht is dogma's te doen sneuvelen, te zoeken naar waarheid maar tegelijkertijd iedereen in zijn waarde laat. Het stelt de communicatie in de groep scherp terwijl je als leerkracht aan de zijlijn blijft en je vooral niet mengt qua inhoud en overtuiging. Dit geeft kinderen het gevoel dat er naar ze geluisterd wordt terwijl je via vraagstelling alle meningen en visies in een klasgroep laat wegen door de groep. Je laat ze argumenten onderzoeken tot ze blijven staan of uit elkaar vallen door een goed tegenargument. Argumenten en tegenargumenten worden gegeven voor het onderzoek niet voor- of tegen personen. Indien dit wel gebeurt, valt een leerling al snel door de mand.
De methodiek loont in mijn ogen. Waar het vroeger verviel in een discussie, stel ik nu vragen als 'Waarom zeg je dat? Is dat wel zo? Denkt iedereen er zo over? Wat zijn de voorwaarden of argumenten hiervoor? Hoe zou het dan wel moeten zijn? ...' Tijdrovend maar waardevol. Ik merk dat de klasgroep geloofsovertuiging of ideologie (radicaal of niet) snel achterwege laat omdat ze ethische of maatschappelijke dilemma's zelf willen onderzoeken. De methodiek brengt nuance zonder iemand of zijn/haar overtuiging te schofferen maar eerder op de proef te stellen.
Ze kozen er resoluut voor verder te denken zonder hun geloof te verwerpen maar ook zonder hun geloof als dogma in te schakelen.
Ik heb ooit een kind in de vijfde klas gehad dat als antwoord gaf 'Ah meester, dat is simpel, Allah beslist dat!' Hierop antwoordde de klasgroep dat ze dit antwoord begrepen vanuit een geloofsstandpunt maar dat het voor hun onderzoek van de vraag niet interessant was. Ze kozen er resoluut voor verder te denken zonder hun geloof te verwerpen maar ook zonder hun geloof als dogma in te schakelen. Mooi om zien en dat is naar mijn mening wat wij volwassenen veel te weinig te doen. Ik heb nog nooit tijdens dergelijk gesprek een kind horen zeggen dat iedereen nu dezelfde overtuiging als hem of haar moet aannemen. Eveneens begrijpen ze ondertussen al heel goed dat er verschillende religies zijn met allemaal hun eigen gedeelde en/of verschillende gebruiken. Kinderen zijn heel flexibel als het aankomt op hun overtuigingen of heersende ideeën. Ze zeggen soms letterlijk dat ze het oneens zijn met zichzelf.
Volwassenen zijn meer gebonden aan kennis, overtuiging en gaan daardoor sneller in de verdediging of verhit in de aanval. Het is hier waar we ons bewust van moeten worden want het gevaar schuilt erin dat de Verlichtingswaarden waar we zo graag mee dwepen evenzeer een dogma worden als de sharia dat is voor sommige moslims. Wil dat zeggen dat we daarom deze waarden moeten afschaffen? Nee, alleszins niet, maar erover spreken met andersdenkenden kan toch geen kwaad? Waarom kiezen we ervoor? Zijn ze wel doorleefd? Trouwens, weten wij zelf wel wat 'onze waarden' allemaal inhouden?
Het lijkt mij ook dat de felle reactie tegen Partij Islam of de kandidatuur van Aron Berger evengoed een symptoom is voor de onzekerheid die we hebben omtrent die waarden. Als je daar niet aan twijfelt, dan ga je onbevreesd het gesprek aan met de ander en zet je de ander niet weg als 'crimineel' of ‘extremist’. Iemand die goede argumenten heeft, hoeft zich in een gesprek niet te beroepen op autoriteit. Communiceren met elkaar zonder op voorhand de andere weg te zetten als extremist, dogmaticus, racist, radicale islamiet of ultra-orthodoxe jood. Zelfs al zijn we het oneens. Een democratie kan pas leven als je de democratie ook uitdraagt, beleeft, vertegenwoordigt.
Snooze-knop
Het is op dit punt dat het heersende discours rond de Partij Islam of het discours rond de orthodoxe kandidaat Aron Berger, de bal misslaan naar mijn mening. Is het standpunt de sharia in te voeren problematisch? In mijn ogen wel maar hoe je omgaat met deze standpunten, is cruciaal voor onze democratie. Ga in gesprek, praat erover, benoem op een serene manier de problemen, luister naar de ander. Communiceren is de enige weg om tot een democratisch debat te komen waarin iedereen elkaar weer een beetje beter begrijpt. Heeft iemand al de vraag gesteld waarom ze de sharia willen invoeren? Waarom en op welke punten dit beter zou zijn? Het criminaliseren van partijen kan immers negatieve of averechtse gevolgen hebben. Op het einde van de meet hoef je het zelfs niet eens met elkaar te zijn of dezelfde gebruiken hanteren. Wat wel nodig is, is dat je elkaars standpunten probeert te begrijpen ook al lijkt dat andere standpunt een aanfluiting van je eigen overtuigingen of gebruiken. Dat een partij radicale standpunten heeft, hoeft ook niet te betekenen dat die standpunten morgen werkelijkheid worden. Het is ook niet omdat een partij radicale standpunten heeft, dat daarom al haar ideeën slecht zijn. Vandaar nogmaals het belang van communicatie. Waarschijnlijk heeft elke stem die zich wil mengen in een democratisch debat iets waardevols te vertellen maar dat verdwijnt nu tussen al het geroep.
Daarnaast lijken mij enkele andere punten om democratisch debat te creëren cruciaal. Een hervorming van de lerarenopleiding is nodig, leerkrachten zouden in de mate van het mogelijke moeten worden voorbereid op culturele verschillen en hoe hiermee om te gaan. Het invoeren van ethisch, filosofisch en levensbeschouwelijk onderzoek in het curriculum. Meer ruimte voor Bildung en 'zorg voor de ziel' in het onderwijs waar kinderen en jongeren leren denken, spreken en luisteren, culturele bagage creëren qua literatuur, kunst, ... Meer ruimte creëren voor degelijk maatschappelijk debat (geen oppervlakkige twitter, facebook of opinie-oorlogen). Binnen scholen en maatschappelijke contexten radicaliteit kunnen benoemen zonder aanvallend te zijn of de ander weg te zetten als iemand waar niet mee te spreken valt.
Het debat ontwijken, het gesprek niet aangaan of problemen niet durven benoemen is drukken op de snooze-knop.
Ik krijg vaak te maken met andere overtuigingen en ga graag het gesprek aan. Het 'hete hangijzer' laten hangen, dat is integendeel op de snooze-knop drukken. Straffen of veroordelen omwille van andere of radicale ideeën is ook drukken op een snooze-knop. Het debat ontwijken, het gesprek niet aangaan of problemen niet durven benoemen is drukken op de snooze-knop. Het is net door het gesprek geen kans te geven dat je in een democratie je ogen sluit voor bepaalde problemen. Ik vind het oneerlijk dat dit in het debat vaak wordt omgekeerd. Alsof de enige reactie, een reactie is vanuit een autoritair standpunt. Tegenwoordig lijkt dat de strijd aangaan de enige optie is om je kop niet in het zand te steken. Een goed gesprek klinkt niet zo strijdvaardig maar heeft naar mijn mening veel meer slagkracht.
- -
Dit artikel werd eerder gepubliceerd in Aan de oevers van de Lethe
