“Ik wou geen lijken of schreeuwende mensen tonen: als de kijker geen begrip voor Siddik kan voelen, dan hoop ik dat hij of zij ooit naar zichzelf in de spiegel kijkt en zich afvraagt wat is er mis met mij?”.
Op 7 Mei 2012 heeft Beklemek (Waiting), de jongste documentaire van Antwerpenaar Bülent Öztürk, de prijs gekregen voor de Beste Documentaire op de TRT Documentary Awards, de meest gerespecteerde filmprijs in Turkije, uitgedeeld door de nationale openbare omroep, TRT. Misschien geeft de video van de prijsuitreiking (live uitgezonden in het Turks en het Engels) een idee van hoe grootschalig deze prijs is:
Als hij de trofee in zijn handen houdt, pleit Bülent voor verbetering in de Turkse huisvesting. Bülent hoopt dat het nooit meer nodig zal zijn om een dergelijke film te maken. Waarom? Omdat Beklemek de pijnlijke nasleep schetst van de aardbeving van oktober 2011 in het oosten van Turkije. Een dilemma van formaat, uiteraard, want over zo’n tragedie is er een prachtige film ontstaan.
Respect en empathie
Beklemek volgt drie personen, Siddik, Atilla en Eso. Siddik is de vader van een gezin en samen zijn zij beland in een vluchtelingenkamp nabij Ercis, een stad van ongeveer 120.000 inwoners in de provincie Van, die zwaar werd getroffen door de aardbeving. Siddik gaat door zijn drama met uitzonderlijk stoïcisme en waardigheid, maar geregeld moet hij vluchten naar de natuur om toch de arbitraire onrechtvaardigheid van een dergelijke ramp te kunnen verwerken. Attila en Eso, twee straatarme kinderen, laten ons zien hoe het verwoeste Ercis eruit ziet: zij halen ijzer uit het puin (terwijl het risico van zware naschokken alsmaar reëler wordt) en verkopen het om te overleven. Attila en Eso zijn ons Vergilius in deze dantesque nachtmerrie.
Respect en empathie lijken de twee belangrijkste eigenschappen van Beklemek en de filmmakers. “We probeerden zo dicht mogelijk te komen en tegelijkertijd ook onze grenzen te bepalen. We probeerden zo hun dagelijkse leven en hun religieuze gewoontes te respecteren”. Religie speelt een uitzonderlijke rol in de film. Hoewel religie, en Islam in het bijzonder, in het algemeen afgeschilderd wordt als een hinderpaal, speelt zij in het leven van de slachtoffers van zo’n bovenmenselijke catastrofe een rol van enorm belang. Attila en Eso stoppen hun werk als we religieus gezang horen in de achtergrond. En Siddik toont zich het sterkst als hij bidt.
De wereld van de vluchtelingen
Het werk achter Beklemek was heel intens. “We hebben acht dagen gefilmd maar ik ben 4 dagen vòòr de crew naar daar gegaan, dus in totaal hebben we 12 dagen daar gezeten”, vertelt de regisseur. ”We sliepen 3 a 4 uur per nacht. En omdat de dagen ook heel kort waren moesten we heel efficiënt werken.”
Bovendien moesten zij moeilijke omstandigheden doorstaan om het drama te registreren. “We hebben een tent gekregen van het Turkse Rode Kruis. Dat was een aparte ervaring. Vooral een soort koude die ik niet kende. In de tenten was het -13, -15 graden. Het was extreem koud maar ergens in mijn hoofd zat een 'na zoveel dagen ben ik weg'. Maar daar zijn er mensen die er vandaag nog altijd zitten”. Niet alleen het bewustzijn van het tijdelijke, maar ook de focus op hun werk als filmmakers hebben hen ook geholpen om nuchter te blijven en een fundamentele afstand te houden. “Achteraf heb ik het soms moeilijk gehad omdat ik emotioneel ook ergens wel gesloten was. Ik heb veel ellende gezien, veel mensen horen schreeuwen, mensen die nood aan hulp en aandacht hadden, ik ben daar zelfs ziek van geworden, maar ik moest die emoties even aan de kant schuiven, want ik wist dat ik daar niet heel veel kon helpen, behalve als filmmaker. Iedereen wou, als zij de camera zagen, hun verhaal kwijt”.
Beklemek biedt een kijk, van binnenuit, op de wereld van de vluchtelingen. Op de wereld van mensen die slachtoffers zijn van omstandigheden die groter zijn dan hen. ”De slachtoffers zijn alleen maar cijfers geworden. Hoe groter de cijfers, hoe groter onze interesse in een drama. Juist daarom wou ik het drama van één persoon weergeven. Daar zit genoeg ellende in. Ik laat aan de kijker de emotionele berekening, want er waren duizenden slachtoffers van die ramp. Ik wou geen lijken of schreeuwende mensen tonen: als de kijker geen begrip voor Siddik kan voelen, dan hoop ik dat hij of zij ooit naar zichzelf in de spiegel kijkt en zich afvraagt: 'Wat is er mis met mij?'”.
“Ik ben van Koerdische afkomst. Ik had daardoor misschien een soort emotionele band. Ik ben ook zelf een vluchteling geweest. Ik kon gedurende jaren niet terugkeren naar mijn land. Maar hun drama is misschien erger. Zij zitten in hun land en er is toch nergens om naar terug te keren”. Bülent is zelf uit Turkije naar België gevlucht en is ondertussen al lang een erkend politiek vluchteling. Op een misschien onbewuste manier heeft dit geholpen om dichter bij de slachtoffers te komen, want – zoals hij zelf vertelt – hoewel je af en toe denkt dat je vluchtproces achter de rug is, betrap je jezelf soms te midden van emoties die bekennen dat je, eens je een vluchteling bent, je ergens altijd een vluchteling zal blijven.
De loop van de tijd
Bülent (37) is net afgestudeerd van het RITS, maar heeft al een indrukwekkend portfolio opgebouwd. Zaman, Zaman (De tijd, de tijd), zijn vorige film, over een persoon die jaren later een bezoek brengt aan het Koerdische dorp in Oost-Turkije dat hij door een algemene ontruiming moest verlaten, heeft al in 2010 de tweede plaats in dezelfde Turkse competitie gehaald. In beide films speelt de loop van de tijd een prominente rol. “Het probleem is dat we heel veel dingen heel snel vergeten. Alles moet nu en snel, tegenwoordig. We denken niet aan wat de volgende dag zal gebeuren. Turkije, bijvoorbeeld, zit in een overgangsperiode. Daarom gebeuren er extreem veel dingen. Zo veel dat je amper kan volgen. En daarom krijgen we geen tijd om daarbij stil te staan. Er was een aardbeving in Turkije en meer dan 300.000 mensen moesten vluchten. Honderdduizenden gebouwen lijden ernstige schade en mogen niet meer gebruikt worden. En vandaag is het alsof het vóór Christus was gebeurd. Wanneer gaan we daar weer aandacht aan besteden? Als er een nieuwe aardbeving plaatsvindt en nog meer mensen daar slachtoffer van worden. Dan gaan zij weer over het drama praten. Pas dan gaan ze de vraag stellen: Wat moeten we nu doen?”.
Ondertussen is er nog een ernstig probleem, vertelt Bülent onverstoord verder, want het drama van de Koerdische slachtoffers in Turkije stopt niet daar. Veel onder hen vluchten naar andere steden waar zij zich geconfronteerd zien met het idee dat zij daar niet welkom zijn. Een triestige weerspiegeling van de realiteit van vluchtelingen in andere delen van de wereld. Bülent is enorm geïnteresseerd in het gevolg van dat proces en zou graag zijn volgende documentaire over die thematiek draaien, maar hij is ondertussen volop aan het schrijven voor zijn eerste fictie langspeler, die de werktitel Blue Silence draagt. Hij heeft daarvoor scenariosteun gekregen van het VAF en de hoop voor ontwikkelingssteun ligt heel hoog. Het verhaal wil hij liever niet verklappen. Hij belooft wel iets moois en met zijn documentairewerk als referentie kan je hem alleen maar geloven.
Première
Het uiterst verzorgde camerawerk van Hadewych Cocquyt toont af en toe in de schemering de silhouetten van steden en mensen, alsof steden en mensen gereduceerd worden tot schaduwen door de magnitude van een natuurramp. De prachtige afbeelding van het Oost-Turkse landschap confronteert voortdurend de proportionele kleinheid van de mens met de grootheid van valleien en meren. De ingestorte gebouwen worden bijna weergegeven als een zoektocht naar hun architecturale principes. De beelden spreken op een manier die uren van voice-over niet zouden kunnen evenaren. De muziek en het geluid lopen met subtiliteit door elkaar en volgen nauwgezet het principe dat een goede klankband een klankband is waar je nooit bewust naar luistert. En de opbouw van het verhaal is zo natuurlijk dat de kijker, zonder nood aan een flitsende montage, geen ruimte krijgt voor afleiding, en dat in een tijd waarin de youtube-kijker een steeds kleinere attention span ontwikkeld heeft.
---
De film gaat op 6 juni in première in Cinema Zuid, verder wordt de film alvast uitgenodigd door andere festivals. De filmmakers hopen dat de film ook in België een groot publiek zal bereiken.
De trailer geeft alvast een idee van de sfeer van Beklemek.
TRAILER:
---
Orlando Verde is geboren in Venezuela in 1977, maar woont in Antwerpen sinds 2001. Hij is informaticus van opleiding en schrijft en maakt films af en toe. Eigenlijk vertelt hij vooral graag verhaaltjes.
Eerdere publicaties:
De spectrale aanwezigheid van Hugo Chávez
When you're strange
Oh, ironie [Open brief aan Saskia De Coster]
Verwelkomingsspeech
De Ontmoeting
Wassalonpolitiek
Over solidariteit en eigenbelang
De Jacht
The Eighties
De ogen van Oedipus
