Een treffende manier om de spanning tussen gastvrijheid en xenofobie te illustreren
Het materiaal dat Vladimir Tomic verzamelde in Flotel Europa (2015, RS/DK) werd niet opgenomen om daar een film mee te maken. De beelden, gefilmd tussen 1992 en 1994 met toen al ouderwetse videocamera’s, waren bedoeld voor familieleden die in Bosnië waren achtergebleven.
Tomic evoceert de wereld zoals het was toen hij als jonge asielzoeker aankwam in Kopenhagen. Hij vertelt zijn verhaal alsof het een videoboodschap was, met veel tederheid en een bitterzoet gevoel voor humor. Misschien daarom komt de hallucinante verschijning van een drijvend gebouw om vluchtelingen te herbergen – een flotel – niet helemaal onaangekondigd. Ergens tussen een eiland en een gevangenis. Een cynische samenvatting van het Europese vluchtelingenbeleid: tegelijkertijd mensen opvangen en duidelijk maken dat ze ongewenst zijn; solidar zijn, maar net genoeg om hen toch te doen voelen dat ze beter af zijn in een oorlogszone; ontmoedigen daar en desnoods ook hier. Een treffende manier om de spanning tussen gastvrijheid en xenofobie te illustreren.
Wat we te zien krijgen is het dagelijks bestaan van vluchtelingen, wat heel confronterend werkt in het licht van de huidige migratiegolf. Onvermijdelijk vragen we ons af wat we geleerd hebben. En wat we ondanks alles nog niet geleerd hebben.
Een soort auto-antropologische film
Misschien onbewust gefilmd maar heel bewust gemonteerd, worden luxueuze cruiseschippen aan de Deense haven en de miserie van de vluchtelingen naast elkaar geplaatst. De confrontatie tussen het Europa dat “zo veel mogelijk” doet om migranten op te vangen en het resultaat ervan: een treffende manier om de spanning tussen solidariteit en liefdadigheid te illustreren.
Ondanks de penibele omstandigheden, maken de migranten daar hun thuis van. Dat gebeurt zelfs in de modder in Duinkerke en het Brusselse Maximiliaanpark, maar dat betekent niet dat hun problemen opgelost zijn. Dat zegt enkel veel over het adaptatievermogen van de mens, dezelfde mens die verweten wordt zich niet te “willen” integreren in de maatschappij.
Flotel Europa is een soort auto-antropologische film. Respectvol, grappig en tragisch tegelijk. De film biedt een unieke kijk in het leven van migranten, de onzekerheid van hun realiteit, van hun toekomst. We zien hoe migranten zich verplicht voelen om zich terug te trekken in een verdwenen wereld van tradities en buitenlandse nieuwsberichten. Er is geen andere keuze wanneer je geïsoleerd wordt.
De film schetst geen rooskleurig beeld van de migranten. Stigma’s worden zowel bevestigd als ontkracht. Maar dankzij een uitgebreide kijk naar hun wereld worden ze ook vermenselijkt en genormaliseerd. De migrant en zijn aarzeling bij de mogelijkheid van de liefde, zijn strijd om waardigheid, zijn veerkracht en vermogen om het beste te maken van de omstandigheden. De migrant als mens, tout court.
Passieloze poëtiek
De tijd gaat voorbij en de problematiek van de buitenwereld, de oorlog, de opvang, krijgen we mondjesmaat te zien. Maar we zijn vandaag heel goed in staat om de leemtes in het verhaal in te vullen. De wisselwerking tussen de amateuristische eerlijkheid van de beelden en de poëzie van de passieloze voice-over is bij momenten magistraal.
Broodnodige film om het huidige migratieproces in een menselijk perspectief te plaatsen. In essentie is Flotel Europa, een aardig coming-of-age-verhaal. Misschien daarom dat het zo krachtig is.
Flotel Europa, van Vladimir Tomic. Op 21.06 in kunst/werkruimte Hypermobiel (Appelstraat 27A, 2140 Borgerhout) in het kader van WoodsDoc. Gevolgd door Q&A met regisseur Vladimir Tomic via Skype.
