Schuman en De Gaulle zeiden over Europese literatuur dat ze bestond nog voor er Europese grenzen waren.
Vrijdagavond trok het gesprek tussen György Konrad en Guy Verhofstadt het literatuurfestival ‘Mind the Book’ op gang. Moderator William Van Laeken zocht tevergeefs naar botsende meningen tussen de gevierde Hongaarse schrijver en de fractievoorzitter van de Europese liberalen. De twee federalisten waren het er over eens dat premier Viktor Orban Hongarije naar zijn willekeur kneedt. Hij misvormt zijn land tot een democratuur, een dictatuur van de meerheid.
Wie naar de Vooruit trok om de grote Konrad te bewonderen, bleef wat op zijn honger zitten. Onderuitgezakt in de bruine lederen zetel kwam Konrad niet op gang. Bovendien versnipperde de simultane vertaling vanuit het Hongaars zijn verhaal. Maar de woorden die hij liet liggen, werden moeiteloos door onze oud-premier opgeraapt. In zijn gekende stijl: voorover gebogen, de handen door de steile haren halend en natuurlijk gepassioneerd.
“Er bestaat niet zoiets als verschillende vormen van democratie”, zo begon Verhofstadt. “Zelfs een parlement met een tweederde meerderheid kan een aantal minimumrechten niet zomaar afschaffen. Zoals de checks en balances.” Verhofstadt verwijst naar de wet die Orban in 2011 door het parlement joeg. Die plaatst rechters voortaan op 62-jarige leeftijd met pensioen, in plaats van 70. “Overigens het enige land waar de pensioenleeftijd daalt”, haalde Verhofstadt het publiek op zijn hand. Een andere nieuwe wet geeft Orban de facto de macht om rechters te benoemen. Geen twijfel mogelijk dat de vervangers van de oude garde het huidige regime zullen aanhangen.
Dat is lang niet de enige verandering die Orban doorduwde. Ook de onafhankelijkheid van de media en de Centrale Bank lijdt onder de nieuw ingevoerde wetten. Verhofstadt denkt dat Hongarije met deze Grondwet vandaag niet meer tot de EU zou kunnen toetreden. Maar nu is er geen weg terug. Hongarije ketende zijn toekomst vast aan die van Europa. De EU merkt pijnlijk - en niet voor de eerste keer, herinner u Heider - dat ze ook omgekeerd veroordeeld is tot haar lidstaten. De opties om op te treden zijn redelijk beperkt. De inbreukprocedure is er één van. Twee opgestarte procedures dreigen Hongarije voor het Hof van Justitie te dagen. Maar Verhofstadt bekritiseert de beperkte draagwijdte ervan. “Die procedure gaat over de technische aspecten van de wetgeving. Maar wat met een aantal fundamentele rechten?”
Konrad vermoedt dat Orban uitsluiting uit de EU niet zal riskeren. “Maar hij heeft de gave van de retoriek aan zijn zij. Hij is een pragmaticus, zegt niet wat hij denkt.” Dat maakt hem een ongeleid projectiel. Moeilijk in te schatten waar hij zal eindigen. Verhofstadt bevestigt. “Viktor Orban richtte de Fidesz-partij in 1989 op als een liberale studentorganisatie.” Na zijn eerste regeerperiode – hij was eerder al premier in de jaren negentig – veranderde hij het geweer van schouder. Enkel een weloverwogen keuze voor een nationalistisch discours zou hem opnieuw aan de macht brengen. De crisis sloeg in 2008 hard toe en gaf hem een extra duwtje richting de overwinning in 2010. “Orban is een opportunist”, aldus de liberaal.
De crisis in Hongarije is nog een ander gevaar voor de Europese Unie. Konrad vertelt dat de gemiddelde Hongaarse burger neutraal en onverschillig is. “Uitgezonderd een aantal betogingen is er weinig protest. De mensen zijn arm en hopeloos. De werkloosheid is hoog. Ze voelen de kritiek van het buitenland en hebben de neiging hun eerste minister te verdedigen.” Dat is ongetwijfeld niet wat de Europese Commissie wil. Het laatste wat de EU nodig heeft, is nog meer tegenstand van de ‘Europese burger’.
William Van Laeken haalt dan toch dat andere thema van de avond boven. Literatuur. Hij vraagt zijn gasten of zij denken dat literatuur Europa kan samenhouden. Konrad is overtuigd. “Schuman en De Gaulle zeiden over Europese literatuur dat ze bestond nog voor er Europese grenzen waren. Voor Wereldoorlog I kon iedereen ook al vrij reizen in de Europese Unie.” Verhofstadt treedt hem bij. “Europa was vroeger veel multicultureler. Nationalisme heeft dat verwoest. Nu leven we op monoculturele, mono-etnische eilandjes. Het cement van de Europese Unie zal een humane, open multiculturele samenleving moeten zijn. Zoals in de grootste Europese steden.”
