Maly: 'De vorming van een natie is geen probleem als dat tussen rationele en vrije individuen gebeurt - zoals de Verlichting promootte. Maar de ellende begint als een culturele identiteit symbolisch verankerd wordt in een specifiek natiebegrip. Afwijkingen zijn niet toegelaten.'
't Is gebeurd. Afgelopen woensdag heeft Vlaanderen zichzelf uitgeroepen tot 'natie', zoals verwoord in zijn gloednieuwe handvest. Een primeur. Want nooit eerder definieerde de Vlaamse deelstaat zich als een culturele entiteit met een eigen taal - toch niet in een officieel document, dat ook dient om in het buitenland mee te zwaaien.
En dat is opmerkelijk - dat ogenschijnlijk achteloos gebruik van 'natie', weggemoffeld in de preambule van de tekst.
Dat zegt ook Norbert De Batselier (SP.A), die in 2004 als toenmalige voorzitter van het Vlaams parlement eveneens een poging gewaagd heeft een grondwet te schrijven. Dat hij niet slaagde, wijt hij nog steeds aan CD&V, dat politiek-tactische overwegingen liet primeren op de inhoud. Niet omdat het woord 'natie' de gemoederen fel verhitte en een consensus tussen de partijen niet mogelijk bleek. Kon ook niet: het begrip stond nergens in de tekst.
Met andere woorden: in acht jaar tijd groeide in Vlaanderen de noodzaak om zichzelf als afgelijnd te erkennen. Maar is de constitutionele eindsprint nu ingezet? Is de splitsing van België nakende, zoals sommigen angstvallig vrezen en anderen innig hopen?
'Neen', antwoordt De Batselier. 'Een eigentijdse regio hoort een eigen wetgeving te hebben. Niet om een separatistische agenda uit te werken, maar om duidelijk te maken binnen welk wettelijk kader ze opereert. Voor Vlaanderen is dat het federale en het Europese.'
Een al dan niet ordentelijke scheiding tussen Vlaanderen en Wallonië is niet voor onmiddellijk, luidt ook de stelling van Helder De Schutter, politiek filosoof aan de KULeuven. 'Sociologisch onderzoek heeft aangetoond dat veertig procent van de Vlamingen zich zowel Vlaming als Belg voelt. Dat is de voorbije tien jaar trouwens gelijk gebleven, ondanks de communautaire turbulenties. Een splitsing van België zou dus een groot deel van de Vlamingen schofferen. Daarom is het huidige politieke bestel best interessant: door regionale en nationale tendensen te combineren, sluit het goed aan op onze gelaagde, culturele identiteit. De notie van Vlaamse natie speelt daarop in.'
'Er steekt een dreigende kracht achter', erkent De Schutter. 'Maar niet in dit geval. Het handvest is de zoveelste stap in een lange evolutie naar een multi-nationale staat, waar Vlaamse gevoelens verstrengeld raken met Belgische. Maar tot voor kort mochten alleen die laatste onder de noemer natie vallen - wat velen als onrechtvaardig aanvoelden.'
Misschien controversieel, maar evengoed een reden om te pleiten voor een Vlaamse natie: platvloers eigenbelang. 'Een welvaartsstaat zoals de onze is gebaat bij een gezond natie-gevoelen', oppert de filosoof, enigszins pragmatisch. 'Hoe rijkaards anders overtuigen om een deel van hun geld af te staan aan minder gefortuneerden? Aan armen en sukkels? Aan mensen die hen compleet anoniem zijn? Volledig rationeel valt dat niet te verklaren.'
Niettemin. Als Vlaanderen zich afscheurt, ligt een eerste versie van een eigen grondwet klaar. De aanzet is alvast gegeven. 'De onafhankelijkheid is sinds woensdag een beetje meer realiteit geworden', zegt Ico Maly, hoofdredacteur van Kif Kif Mediawatch. Momenteel legt hij de laatste hand aan zijn doctoraat over het natiebegrip bij de N-VA.
Hoewel hij vermoedt dat het minstens nog tien jaar duurt eer de natie vervelt tot een volledig, verzelfstandigde staat. Toch is dat niet zijn grootste angst. 'Sinds we blijkbaar cultureel één zijn, deel ik plots dezelfde waarden als pakweg Kris Peeters, Bart De Wever of Filip Dewinter.' Minder populistisch uitgedrukt: volgens de auteur van het boekje De beschavingsmachine miskent het handvest de 'superdiversiteit' die Vlaanderen eigen is.
Maly: 'De vorming van een natie is geen probleem als dat tussen rationele en vrije individuen gebeurt - zoals de Verlichting promootte. Maar de ellende begint als een culturele identiteit symbolisch verankerd wordt in een specifiek natiebegrip. Afwijkingen zijn niet toegelaten.'
Maar zo'n vaart hoeft het niet te lopen. Een natie is geen onwankelbaar iets, dat onveranderlijk in de tijd is, integendeel. Dat leert academisch onderzoek ons, zegt politicoloog Dave Sinardet. 'Er bestaat een vrij grote consensus onder wetenschappers dat culturele gemeenschappen geconstrueerd zijn. Een culturele identiteit bestaat maar in de mate dat erover gesproken wordt - tussen mensen, in de media, door politici.'
'Geloof: daar draait het om', aldus Sinardet. 'Het geloof ergens bij te horen, deel van te zijn. En dat kan veranderen in de tijd.'
