Persoonlijk heb ik gedurende jaren al gepleit voor het leren omgaan met verschil via interculturele vorming en opvoeding.
‘22 juli veranderde Noorwegen’ en dat was exact de bedoeling volgens de later gevonden getuigenis van de 32-jarige Breivik, die nagenoeg honderd mensen de dood injoeg met zijn aanslagen in en nabij de Noorse hoofdstad.
Het is de voorbije paar jaar ondankbaar geworden om te zeggen en te schrijven dat ‘wij moeten leren omgaan met diversiteit’. Je werd dan ‘multiculturalist’ genoemd, en zelfs schuldig bevonden aan het onterecht beschermen of verheerlijken van (islamitische) migranten of vluchtelingen. Je was dan de ‘linkse’ oorzaak van alle fouten in deze gemengde maatschappij, want ‘DE islam’ is een misdadige godsdienst, enzovoort. Breivik, de blonde Noorse wreker van deze dagen draagt, op zijn moreel primitieve manier, die zelfde buikgevoelens uit met een door hem blijkbaar symbolisch bedoelde massamoord.
De eerste schuchtere reacties spreken van een nachtmerrie voor Noorwegen: een land dat zichzelf als tolerant en beschaafd ziet en denkt, blijkt plots een holbewoner te hebben voortgebracht die van moderniteit, samenleven met verschil, overleg en dergelijke niets wil weten en daarvoor de buik in plaats van het verstand laat spreken. En doodt wat hem niet zint.
Ik vrees dat dit inderdaad aanduidt wat er aan de hand is: een deel van onze (Europese) bevolking is in zijn mentaliteit niet gevolgd met de realiteit waarin die bevolking feitelijk leeft. Over de voorbije halve eeuw is de wereld intens verstedelijkt: van ongeveer 10% van de wereldbevolking in steden ca 1900 tot bijna 60% vandaag. Stedelijkheid nu betekent ook vermenging, migratie: mensen trekken massaal naar steden omdat daar werk en levenskansen te vinden zijn (zie Castells en vele andere onderzoekers). Tegelijk spat de wereld razendsnel open met de globalisering: de belangen van China en die van de VS en van de EU hangen meer dan ooit samen en hebben zelfs impact op de levenskansen hier, op de producten die je kan kopen, op onze armoede, enzovoort. Ik werk dit niet uit, maar die analyses zijn bekend.
Als nu de mentaliteit, zoals bij Breivik en vele anderen blijft uitgaan van eigen identiteit eerst, van exclusie van in plaats van samenleven met wie anders is, dan krijg je zijn soort reactie op de vermenging. Als de basisantwoorden op de levensvragen moeten blijven gevonden worden in de mentaliteit van vroegere boodschappen die een homogene wereld verzonnen, dan wordt de terugkeer naar die vroegere realiteit voor sommigen een droom: onze oude (en deels fictieve) identiteit wordt dan als beter gedacht, en de ander wordt dan als het echte probleem voorgesteld. In het nieuws heet het dat Breivik een ‘fundamentalistische christen’ is en met extreem rechts dweept. Dat is het precies: als mijn eigenheid verhardt en de enig juiste levenshouding wordt (‘fundamentalisme’ in brede zin), maar tegelijk gaat de realiteit waarin ik leef de andere kant op, dan verlies ik de mogelijkheid om te evolueren. Het wordt dan zo dat ik denk dat enkel de ander een probleem heeft en zich moet ‘aanpassen’.
Persoonlijk heb ik gedurende jaren al gepleit voor het leren omgaan met verschil via interculturele vorming en opvoeding. Diversiteit is immers niet het zien en integreren van wat anders is aan ‘mijn indentiteit’, maar diversiteit is een basiskenmerk van ons allemaal. Wij dragen kleren die in India gemaakt zijn, beweren dat friet een typisch onderdeel is van onze eigenheid (terwijl dit slechts een aanpassing is van een importproduct uit Latijns Amerika van ‘eergisteren’), we dansen op muziek die eigenlijk uit ontwikkelingslanden stamt, enzovoort.
Met die snelle verstedelijking en globalisering wordt de noodzaak om met verschillen om te gaan steeds dwingender. Maar vanuit de mentaliteitskaders die we hebben, -vanuit Christendom, Jodendom en Islam maar ook vanuit een gesloten antigodsdienstige houding,- zijn we alles behalve voorbereid op een soepel, open of dynamisch omgaan met verschillen. Vandaar het succes (naast spanning uiteraard in de economische sfeer) van vernauwende politieke opstellingen. Van one-issue partijen ook: van de Ware Finnen en Wilders tot Breivik. Voor mij, ik moet het blijven herhalen, is dat een heel belangrijke opgave voor vandaag: de vermenging door verstedelijking en globalisering zal niet teruggedraaid worden. Het is dan ook van het grootste belang om mensen te leren omgaan met verschillen, om hen intercultureel vaardig te maken. Niet enkel wat uitleg over obnze identiteit en de andere cultuur, maar praktisch leren omgana met gemeenschappelijkheid en verschil, voor alle betrokkenen.
Diversiteit is immers intrinsiek en fundamenteel in en voor ons allemaal, en bovendien is onze mondiale onderlinge afhankelijkheid voor overleving enorm hoog geworden. Ik roep dan ook op om onze mentaliteit daaraan aan te passen en mensen te leren hoe ze met diversiteit kunnen omgaan. Er is slechts één wereld, en die wordt bevolkt door mensen met zeer verschillende gewoonten, smaken, opvattingen en dergelijke. Die mensen wonen meer en meer samen en in onderlinge afhankelijkheid voor hun overleving. Leren omgaan met verschillen en intercultureel vaardig worden moet dan ook een zeer hoge prioriteit worden in opvoeding en sociaal gedrag. Dat is een morele opdracht voor politici en voor intellectuelen in onze wereld, als we figuren zoals McVeigh en Breivik willen vermijden. Zij zijn jammere uitingen van ons slordig omgaan met of zelfs ontkennen van onze lethargische hunker naar een ingekapselde identiteit.
