Middenveld geeft juridische mogelijkheden Vlaams Mensenrechteninstituut dikke onvoldoende

Helaas laat de federale wetgeving (Gerechtelijk Wetboek, artikel 17) enkel optreden toe in het collectief belang. “Dat biedt geen garantie dat een rechter zal aanvaarden dat het VMRI voor een rechtbank optreedt namens of voor een individueel slachtoffer. Met de jaarlijkse stijging van meldingen van discriminatie, is dat extra wrang,” stelt Kati Verstrepen, voorzitter van de Liga voor Mensenrechten.

De Raad van State (RvS) is kritisch over het inperken van de juridische mogelijkheden om in rechte op te treden. “Hij waarschuwt zelfs dat het niet langer kunnen instellen van een rechtsvordering voor het slachtoffer, wat UNIA wel kan, onverenigbaar dreigt te zijn met artikel 23 van de Grondwet”, gaat Kati Verstrepen verder. Het advies schrijft letterlijk: “De omstandigheid dat het VMRI zelf niet in rechte kan optreden kan tot gevolg hebben dat de drempel voor de betrokken personen om zelf een vordering in te stellen in de praktijk hoger wordt.” De Raad van State vindt de keuze om het nieuwe instituut niet in rechte te laten optreden bovendien onvoldoende onderbouwd.

De Raad van State vindt de keuze om het nieuwe instituut niet in rechte te laten optreden onvoldoende onderbouwd

“De RvS vraagt zich af of de neutraliteitsvereiste wel opweegt tegen het inperken van het recht op juridische bijstand. Terecht. Want Europese instanties schrijven weliswaar voor dat een geschillenkamer afgescheiden moet worden van de afdeling die de eigenlijke rechtsbijstand verzorgt. Maar nergens dat die laatste moet worden uitgehold of afgeschaft,” stelt Kati Verstrepen. "Bovendien is het erg verontrustend dat de memorie al meteen vermeldt dat ook die federale uitweg eigenlijk moeilijk verzoenbaar is met de neutraliteitsverplichting," vult Sarah Scheepers aan. Zo geeft men zelf al aan dat dit ‘optreden in collectief belang’ eerder theorie dan praktijk zal worden.

De recente wijziging in het gerechtelijk wetboek, waarop minister Somers rekent, kwam er op vraag van mensenrechtenorganisaties zodat ze gemakkelijker naar de rechtbank kunnen stappen in het collectief belang. Maar de federale wet stelt letterlijk dat dit om meer moet gaan dan de optelsom van individuele belangen. Het is dus verre van zeker dat een rechter zal aanvaarden dat het VMRI dit aanwendt om een individueel slachtoffer van discriminatie, bijvoorbeeld door een verhuurder, bij te staan voor de rechtbank.

Niet enkel voor de slachtoffers wordt het een wirwar van instellingen die bevoegd zijn voor verschillende mensenrechten, maar ook hoe die instellingen precies gaan samenwerken is helemaal niet duidelijk nu

“De Raad van State schrijft bovendien dat de hele situatie ontzettend complex wordt voor de slachtoffers van discriminatie”, legt Kati Verstrepen van de Liga voor Mensenrechten uit. “Niet enkel voor de slachtoffers wordt het een wirwar van instellingen die bevoegd zijn voor verschillende mensenrechten, maar ook vraagt de Raad van State zich af hoe die instellingen precies gaan samenwerken, dat is helemaal niet duidelijk nu.”

“De Raad van State deelt duidelijk een aantal van onze bezorgdheden”, zegt Patrick Vandelanotte van Handicap en Arbeid. “We verwachten dan ook dat de Vlaamse Regering hier rekening mee houdt. We vragen ons al van aanvang aan af waarom de Vlaamse Regering de vele waarschuwingen van onze organisaties en de adviesraden in de wind slaat. We vragen dat er alsnog geluisterd wordt, het is nog niet te laat.”

De Raad van State deelt dus ook een aantal kritische bedenkingen vanuit het middenveld. Van in het begin waarschuwden zowel organisaties die de spreekbuis zijn van mensen die discriminatie ervaren (Vrouwenraad, LEVL, Netwerk tegen Armoede, çavaria, GRIP vzw, ella, KifKif, Vlaams Patiëntenplatform, Overlegplatform Handicap & Arbeid, Furia) als de vakbonden (ABVV en ACV, en ook Beweging.Net), en mensenrechtenorganisaties (Liga voor Mensenrechten, Amnesty International) voor deze achteruitgang (De Standaard, 16 december 2021; De Morgen, 16 december 2021). Ook de negen adviesorganen (vb. SERV, VLOR, …) die de Vlaamse Regering bevroeg waren unaniem dat het ontwerp van de nieuwe mensenrechteninstelling een achteruitgang voor slachtoffers van discriminatie betekende (De Morgen, 9 februari 2022). Nu is daarbovenop het advies van de Raad van State bekend. Ook dit advies is kritisch, en bevat verschillende waarschuwingen en bezorgdheden die door het middenveld gedeeld worden.

Dat de toegang tot de rechtbank nog moeilijker wordt gemaakt, maakt de middenveldorganisaties erg ongerust. “We zien dat het voor mensen nu al zo moeilijk is om een klacht in te dienen, laat staan zelf de hele procedure voor de rechtbank te moeten dragen. Financieel, juridisch, mentaal en praktisch is dat absoluut niet evident. Terwijl interim-bureaus, immo-kantoren, et cetera natuurlijk wel over de nodige middelen en ervaring beschikken in zulke procedures”, besluit Sarah Scheepers van ella vzw, een van de middenveldorganisaties die met argusogen naar de nieuwe instelling kijken.