“There is no thing as a single-issue struggle
because we do not live single-issue lives”
Audre Lorde
Als kind verslond ik boeken aan de lopende meter, maar waar ik nooit bij stilstond is hoezeer ik mij eigenlijk ook identificeerde of kon identificeren met het hoofdpersonage. Ik wou zo graag Mathilda zijn of Pipi Langkous. Bij elke chocoladereep die ik opende, hoopte ik op een gouden ticket voor de fabriek van Willie Wonka. Deze hoofdpersonages hebben allemaal één ding gemeenschappelijk: hun huidskleur kwam overeen met de mijne. De netwerkdag rond gender en diversiteit in jeugdboeken, die op 17 maart georganiseerd werd door Studio Sesam en nik-nak, bracht me terug naar het kind dat ik toen was. Geen nostalgie, maar eerder het besef van het privilege dat ik toen had om in elk kinderboek dat ik las correct gerepresenteerd te worden.
Op deze netwerkdag hebben verschillende sprekers hun visie gedeeld rond gender en diversiteit in de jeugdliteratuur. Literatuur heeft een bijzonder grote invloed op de vorming van het zelfbeeld. Kinderen zijn tijdens hun identiteitsontwikkeling zeer gevoelig voor externe invloeden. Een vraag die zich opdringt is dan wat er gebeurt als hoofdzakelijk witte, Westerse middenklasse-kinderen worden geportretteerd. Studio Sesam en nik-nak zijn projecten die nagaan hoe personages met heel uiteenlopende profielen - op vlak van etnisch-culturele achtergrond, gender en andere eigenschappen - worden afgebeeld, en of ze inhoudelijk de cliche’s overstijgen. Beide organisaties trachten rolpatronen te doorbreken en een brug te slaan tussen verschillende culturen, zodat elk kind zich gerepresenteerd voelt.
De dag begon met een korte inleiding door Orlando Verde, Kif Kif stafmedewerker, die een inkijk gaf in zijn ervaringen in zowel Venezuela als België. Zijn voornaamste boodschap was dat er niet één volmaakte samenleving bestaat, maar dat er overal werk aan de winkel is. In zijn ogen kunnen boeken de samenleving veranderen en een plaats bieden voor iedereen.
De tweede spreker, Kim Lecoyer, onderzocht de islamitische opvoedingsidealen en de gezinsondersteuning aan moslimouders. Zij ging ervan uit dat impliciete boodschappen ook een groot effect kunnen hebben op de zelfbeeld van lezers. In haar betoog werd een klemtoon gelegd op het belang van diversiteitsbewust opvoeden. Op die manier zouden zelfs impliciete boodschappen op de voorgrond treden en eventueel worden weggewerkt.
Spreker drie, Sayira Maruf, schrijft momenteel een kinderboek. Zij is zelf een mix van alle kanten van de wereld: India, Pakistan, België, … Ze voelde zich niet gerepresenteerd door de voor haar bekende literatuur. Dit was een aanzet om zelf kinderboeken te beginnen schrijven. In haar eigen boeken geeft ze de hoofdrol aan kinderen die op een kruispunt staan van verschillende maatschappelijke posities, kinderen die in andere boeken slechts een bijrol of zelfs helemaal geen rol krijgen.
Azmi Latif, vertelde een vertederend verhaal over haar moeder die de boekjes van school niet kon voorlezen aan haar kinderen omdat ze geen leesvaardigheid had in het Nederlands. Daarom verzon ze verhaaltjes die volgens haar bij de tekeningen hoorden. Azmi ontdekte pas later dat de verhalen die ze van haar moeder gehoord had, niet uit het boek kwamen, maar uit haar verbeelding. Om te helpen in dergelijke omstandigheden zet nik-nak zich in. Het project voorziet in leesboekjes die naast de Nederlandse tekst ook een vertaling ervan in het Arabisch, het Frans of andere talen bevatten, zodat moeders of andere familieleden gemakkelijker kunnen worden ingeschakeld in het leerproces.
Tenslotte kwam Fatma Arikoglu aan het woord en sloot de dag af met een oefening rond kruispunt-denken. Dit is nadenken over de eigen privileges om bewuster te zijn van je positie in de maatschappij. Het belang van kruispunt-denken kwam gedurende de hele netwerkdag opvallend naar voren. Door intersectioneel te denken kunnen we reflecteren over de dominante normen. Op die manier wordt duidelijker dat verschillende stereotypen, zoals armoede, etniciteit, laaggeschooldheid…, vaak samenhangen, met alle negatieve gevolgen van dien.
Dit begrip werd geïntroduceerd door Kimberlé Crenshaw. In één van haar Ted Talks doet ze een oefening rond politiegeweld naar zwarte personen toe. Telkens als men een naam niet herkent, moet men gaan zitten. De meeste personen blijven rechtstaan als de namen worden genoemd van zwarte mannen. Als ze echter begint met de namen te noemen van zwarte vrouwen slinkt de groep die rechtop staat enorm. Men heeft het in de media vaak over geweld tegenover zwarte mannen en ook tegenover vrouwen, maar de zwarte vrouw wordt vergeten. Dit kunnen we tegengaan door meer intersectioneel te denken en te kijken waar maatschappelijke aspecten elkaar kruisen. Belangrijk is niet zozeer het feit dat we verschillend zijn, maar eerder het feit dat we een verschillende toegang hebben tot zaken die ons voordelen verlenen. Dit wordt bepaald door de privileges die we hebben.
Één zo’n privilege is het feit dat je je op een correcte manier gerepresenteerd voelt in de huidige literatuur. Dit is wat Studio Sesam en nik-nak voor iedereen willen verwezenlijken. Het belang van zulke netwerkdagen is groot om meer aandacht te creëren voor dit onderwerp en hun kennis over deze superdiversiteit over te dragen. Wij kunnen dan mee hun taak volbrengen, zoals ze zelf vermelden, om van de kleurrijke samenleving die we hebben een warm verhaal te maken.
