Als het eigenbelang gekwantificeerd wordt in geld op uw rekening gaat alles mislukken. Daarom is alles een beetje mislukt.
Solidariteit is een heel mooi concept. Het is een uitdrukking van het vermogen van een persoon om zich te betrekken in zaken die hem of haar niet noodzakelijk moeten schelen, en dat is altijd mooi om te zien in een maatschappij waar zo veel mensen steeds minder tijd nemen om stil te staan bij de drama's van anderen. Hoewel ze vervaagd is, vaak misbruikt en minder en vogue dan tevoren, solidariteit is een vrij universeel menselijk kenmerk, een archetypische kwaliteit van de mens.
Het probleem met de solidariteit is dat je daar niets op kan bouwen. Niet met zekerheid. Als de solidariteit de hoeksteen is van een of ander plan of project weet je dat het niet zo’n ramp is als dat project niet lukt. Want iedereen is bereid om af en toe, zelfs vaak of gedurende een intense maar beperkte termijn, mee te doen aan solidaire projecten, maar liefst niet te lang en liefst met een harde inzet van anderen. Er zijn prachtige uitzonderingen, de mensen die Bertolt Brecht “onmisbaar” noemt, maar die zijn jammer genoeg met weinig. Ik mag gelukkig rekenen op een aantal onmisbare mensen, maar ik hoef niet te vertellen dat er veel onder ons zijn die jammer genoeg geen enkele in hun adressenlijst hebben staan.
Als je luistert naar het politieke discours dat van alle kanten komt begrijp je snel dat de enige langdurige manier om te garanderen dat we allemaal verder gaan meedoen is dat iedereen voor zijn eigen belang zorgt. En dat hoeft niet noodzakelijk slecht nieuws te zijn. En misschien is een film de beste manier om dit te illustreren: in een prachtige scene uit “A Beautiful Mind” krijgen we veel te weten over hoe de wereld draait. En, nog belangrijker, waarom het niet zo goed draait.
INT. / AVOND / PRINCETON UNIVERSITY CAFE
Vier getalenteerde wiskundestudenten zitten zoals gewoonlijk op café en schieten in actie als een groepke mooie dames binnen komt. John Forbes Nash, Nobelprijs Winnaar voor Economie in 1994, zit alleen aan tafel met een hoop boeken en papers en denkt dat de naderende jongemannen hem nog eens komen pesten. Maar neen, zij komen om een versieringsstrategie te bedenken. Een van de vrouwen is opmerkelijk mooier dan de andere. Mooier op zijn Hollywoods, natuurlijk. En Nash en zijn vrienden zijn klaar om te vechten voor haar, Hollywood-style, tot een van hen citeert Adam Smith, “the father of modern economics”.
VRIEND1
In competition...
VRIEND2
… individual ambition serves the common good.
VRIEND3
Every man for himself, gentlemen.
VRIEND4
And those who strike out are stuck with her friends.
Eenvoudig. Ieder voor zich en the winner takes it all. Iedereen zorgt voor zijn eigen belang en we veronderstellen dat “the common good” daarvan zal profiteren, hoewel we op voorhand weten dat als je pech hebt zal je vast zitten met de vriendinnen, een foltering in Hollywood-taal. Dit is een moment van verlichting voor Russel Crowe: hij beseft ineens dat zoiets helemaal niet klopt.
JOHN FORBES NASH
Adam Smith needs revision.
Et voila. Het “Nash Equilibrium” is geboren. Als zij allemaal voor hun eigen belang werken, gaan zij elkaar blokkeren. Niemand zal de blonde krijgen en de vriendinnen gaan zich beledigd voelen omdat zij weten dat ze de tweede keuze zijn. Ergo, nobody gets laid. Maar integendeel, als zij allemaal voor de vriendinnen gaan is de kans om te slagen aanzienlijk groter. Volgens Adam Smith haalt een groep het beste resultaat als iedereen doet wat het beste voor zich is. Maar dat is onvolledig, ziet Nash. Een groep zal het beste resultaat bereiken als iedereen doet wat het beste is voor zichzelf EN de groep. Dat impliceert dat de groep geïnformeerd moet blijven over de behoeftes van elkaar voordat de beslissingen uitgevoerd worden.
Uit deze eenvoudig opgebouwde scene kunnen we een belangrijke conclusie halen: het eigen belang moet gezien worden in zijn gehele complexiteit. Als het eigen belang gekwantificeerd wordt in geld op uw rekening gaat alles mislukken. Daarom is alles een beetje mislukt.
Vandaag, meer dan ooit, is het vanzelfsprekend dat het welzijn van een kind in een door God vergeten dorp van de zogenaamde derde wereld niet los staat van mijn eigen welvaart. Dat de vervuiling van een rivier in een ander continent een bedreiging is voor mij en de mijnen. De definitie van het eigen belang moet vertrekken vanuit een holistische visie van de wereld. Iets dat de westerse samenleving afgeleerd heeft vanaf dat de hebzucht plaats gevonden heeft als een aanvaardbare en zelfs begeerlijke aspect van onze natuur. Het eigen belang heeft een oppervlakkige en egocentrische vorm aangenomen en die verziekte concept is, grotendeels dankzij een paar zwaar misbruikte paragrafen van The Wealth of Nations, de hoeksteen van onze samenleving geworden.
En ondertussen is de solidariteit onze palliatieve oplossing voor de wereld. Geen verrassing dat het allemaal niet lukt...
Maar er is ook iets dat even belangrijk is als dit “breder denken”. Voor de 'Avond van de Verontwaardiging' in de Beursschouwburg op 31 januari 2012, heeft Jeroen Olyslagers een tekst geschreven die een scherpe schets biedt van de huidige wereldwijdse golf van bewustwording. Olyslaegers spreekt, onder andere, over “het belang van langetermijndenken”. Hij zegt dat “In de wereld van financiële markten en binnen de parameters van winst en verlies wordt vooral het kortetermijndenken tastbaar gemaakt.” De onmiddellijkheid van de markt als gevolg van een razendsnel vooruitgaande wereld, dus. Het kortetermijndenken als gevolg van marketingstrategieën die de mens als consument zien, een consument die overtuigd moet worden dat we maar een keer leven en dat het enige leven die we krijgen, daarbovenop, ‘kort’ is.
Terwijl voor de meesten onder ons is het leven zo lang dat we tijd genoeg hebben om de ‘top’ te bereiken en te sterven in de meest troosteloze ‘bottom’. Alles moet ‘nu’, in de financiële wereld. Nog erger: er is geen ‘morgen’. “We zijn op een punt gekomen” – gaat Olyslaegers verder – “dat het pleiten voor een langetermijnvisie op het gebied van mensen, energie of geld diametraal staat ten opzichte van de neoliberale waanzin, dit leegvreten van onze planeet.” En dat is zichtbaar in bijna elke fundamentele beslissing op macro niveau, overal in de wereld. Meer investering in autostrades dan in openbaar vervoer. Uitstelling van noodzakelijke maatregelen voor het milieu omwille van budgettaire prioriteiten. Schandalige investeringen in defensie en besparingen in cultuur. Noem maar op. We willen een oplossing voor de (economische) problemen van vandaag, of dat ergere problemen morgen zal veroorzaken kan ons niet minder schelen. Of misschien zelfs wel, maar omdat we aan geen alternatief kunnen denken, doen we zo voort.
Maar Olyslagers ziet een beetje hoop in het verder kijken dan jouw neus lang is: “Het reduceren van onze belevingswereld tot een marktplein waar alles elke seconde aan waarde kan verliezen en het proces waar wij als burgers ons tot consumenten hebben laten hersenspoelen zijn allemaal zaken die door een woord zoals ‘langetermijnvisie’ kan worden omgekeerd.”
Het is dus niet alleen kwestie van breder denken. Het is ook een oefening in langetermijndenken.
Als we, allemaal, werknemers en werkgevers en aandeelhouders en werklozen en politici en vakbonden en media op het platteland of de steden in heel de wereld, we allemaal, beginnen zorgen voor ons eigen belang, op lange termijn en bewust van hoe breed de definitie van het eigen belang is, is er hoop.
Anders niet.
En het goed nieuws is dat het kan. Het zal niet overnacht gebeuren, maar we beschikken nu op mechanismen om bewust te zijn van elkaar. We beschikken nu op mechanismen om de gevolgen van onze beslissingen op lange termijn te berekenen. En nog belangrijker, we kunnen onze kinderen het belang van het breed denken, het langetermijndenken leren, zodat zij zich niet laten hersenspoelen tot consumenten. Nu nog de wil vinden.
Op de facebook wall van Bleri Llesi ben ik toevallig, tijdens het schrijven van deze tekst, een citaat van Paulo Freire tegengekomen: “Solidariteit eist dat men zich naast diegenen plaatst met wie men solidair is”. Solidariteit vertrekt, dus, vanuit de herkenning van de andere als een gelijkwaardige mens. Maar met de herkenning van de andere als een gelijkwaardige mens verbreedt zich ook het concept van eigen belang.
Even eenvoudig als sterk: onze huidige, onevenwichtige idee van solidariteit moet evolueren. Het begin van de oplossing voor de wereldvreemde tunnelvisie die ons planeet naar de verdoemenis leidt is de eerlijke herkenning van de andere als een gelijkwaardige mens.
Ons in te zetten in solidaire projecten zal alvast minder lastig worden als we ons plaatsen naast diegenen met wie we solidair zijn.
En dat is al een begin.
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
°FRAGMENT: A Beautiful Mind - Nash equilibria vs Adam Smith's theory op Youtube.
Orlando Verde is geboren in Venezuela in 1977, maar woont in Antwerpen sinds 2001. Hij is informaticus van opleiding en schrijft en maakt films af en toe. Eigenlijk vertelt hij vooral graag verhaaltjes.
Eerdere publicaties:
