Theatergroep 'Artistes d'Espoir' strijdt tegen uitbuiting van mensen zonder papieren

Hoe zijn jullie begonnen met het collectief Artistes d’Espoir?

Artistes d’Espoir is geboren na de hongerstaking in 2021. Onze voorstelling The World Cup of Shame is gemaakt met enkel ex-hongerstakers. We wilden het verhaal van de hongerstaking vertellen, met daarin ook hoe we in moeilijke omstandigheden leven en werken zonder verblijfsdocumenten. We hopen dat mensen via het theater en de artistieke insteek ons verhaal beter kunnen 'voelen' en begrijpen. We willen zo deel zijn van de strijd voor mensen zonder verblijfsdocumenten. Na heel wat manifestaties en bezettingen gaan we dus het theater in! Met het nieuwe stuk maken we Artistes d'Espoir breder, we gaan het niet meer hebben over de hongerstaking. De groep wordt ook groter, we bestaan niet meer uitsluitend uit ex-hongerstakers. 

In The World Cup of Shame vergeleken we de situatie van mensen zonder papieren in België met die van de arbeidsmigranten in Qatar tijdens het opbouwen van het WK voetbal in 2022. In Qatar zijn er 6.750 mensen omgekomen bij de infrastructuurwerken omwille van de erbarmelijke werkomstandigheden. Ook in België sterven mensen zonder verblijfsdocumenten door onveilige omstandigheden op het werk. Mensen zonder verblijfsdocumenten worden in Qatar en in België gezien als machines. Ze werken en werken en uiteindelijk worden ze weggegooid als een vuile schotelvod. Dat probeerden we duidelijk te maken in ons theaterstuk. Ook in de nieuwe voorstelling willen we het hebben over onze situatie. 

Speelt het theater een rol in de antiracistische context? 

Ik vind dat de voorstelling ook een vorm van strijd tegen racisme is. In Europa zien ze migranten als robots: enkel nuttig om te werken.  De voorstelling roert dit onderwerp aan. We zijn allemaal mensen, we zijn geen robots, we kunnen ook geen 20 uur per dag werken. Maar doordat we geen verblijfsdocumenten hebben, hebben we geen keuze. 

We zijn allemaal mensen, we zijn geen robots, we kunnen ook geen 20 uur per dag werken. Maar doordat we geen verblijfsdocumenten hebben, hebben we geen keuze

We hebben al veel betoogd, we hebben meegedaan met bezettingen en hongerstakingen. Overal in de wereld zijn mensen deel van deze strijd, en wij zijn deel van deze beweging in het theater. Op die manier maken we plaats en tijd om ons verhaal op een artistieke manier te vertellen, iets dat tijdens manifestaties vaak niet lukt. Na het stuk gaan we in dialoog met het publiek dat vaak veel vragen heeft over onze situatie en het stuk. We hopen in het theater mensen te kunnen ontmoeten die we niet zouden ontmoeten bij manifestaties en andere acties. Bijvoorbeeld mensen die de strijd van mensen zonder verblijfsdocumenten nog niet ondersteunen, en die dit door het theater misschien wel willen doen. We geloven dat we in het theater de beeldvorming over ons kunnen veranderen, en dat is uiteindelijk het begin van verandering. Tegelijkertijd kan het theater ook zorgen voor verbinding tussen mensen die reeds actief zijn in het activistische milieu, want ook zij zijn natuurlijk vaak aanwezig. 

Doordat we theater maken, komen we af en toe ook in de media, waar we opnieuw ons verhaal kunnen brengen, al kan dit vaak niet zo duidelijk en gelaagd als in het theater. 

Waar gaat ‘The World Cup of Shame’ over? 

The World Cup of Shame is een mengeling van dans en theater. We proberen op een eenvoudige manier uit te drukken hoe mensen zonder geldige verblijfsdocumenten hier in België leven en werken. 

Want ook in België sterven mensen zonder geldige verblijfsdocumenten aan arbeidsongevallen door de slechte werkomstandigheden en de grote risico’s die de jobs die wij vaak uitoefenen met zich meebrengen. Doordat we geen geldige verblijfsdocumenten hebben zijn we niet verzekerd en maken bazen vaak misbruik van onze situatie. We werken vaak enorm lange dagen zonder hier correct voor betaald te worden. 

We spelen bijvoorbeeld een scène waarbij een persoon zonder geldige verblijfsdocumenten in het midden staat van drie andere personen. De dire personen passen voetballen naar de middelste persoon. In het begin gaat dit traag en kan de persoon de voetballen terugspelen, maar ze versnellen steeds waardoor de persoon in het midden na een tijdje de ballen niet meer kan terugspelen, hoe hard hij ook probeert. De voetballen staan voor de problemen die we ervaren. Een paar problemen kan je onder controle houden, maar wanneer het er te veel worden en ze worden een grote wirwar, is het onmogelijk om hiermee om te gaan en beland je op de grond, alleen. 

Het is door onze hoop dat we gelukkig kunnen zijn. Hoop houdt ons in leven. Maar hoe behoud je hoop als je steeds moet wachten, met zovele mensen, en wanneer de meeste mensen negatieve antwoorden krijgen op hun regularisatie-aanvraag?

De voorstelling gaat ook over onze ervaringen tijdens de hongerstaking waar we deel van waren in 2021, en die plaatsvond in de bezettingen van de Begijnhofkerk, VUB en ULB in Brussel. Een van de acteurs telt bijvoorbeeld de dagen hongerstaking, door heen en weer te lopen op het podium. Op die manier willen we het publiek duidelijk maken dat de hongerstaking 62 dagen heeft geduurd. Ilyas wordt zichtbaar steeds vermoeider. Na 62 dagen rolt er een grote bal het podium op. Deze bal stelt hoop voor, want op die dag vertelde een advocaat in de Begijnhofkerk dat ze overeengekomen zijn met de regering om geldige verblijfsdocumenten voor alle hongerstakers te verzekeren als wij de hongerstaking stoppen. Uiteindelijk zijn alle dossiers geval per geval bekeken en kreeg slechts een heel klein deel verblijfsdocumenten. De meeste mensen en families kregen dus geen verblijfsdocumenten, ook al hadden ze een goed dossier. 

Maar we spreken niet enkel over problemen. Het stuk wordt aan elkaar geweven door teksten en beelden over het concept 'hoop', geschreven en gemaakt door enkele acteurs, maar ook door andere mensen zonder geldige verblijfsdocumenten die hier al jarenlang leven. De teksten gaan over wat hoop is voor ons. Het is door onze hoop dat we gelukkig kunnen zijn. Hoop houdt ons in leven. Maar hoe behoud je hoop als je steeds moet wachten, met zovele mensen, en wanneer de meeste mensen negatieve antwoorden krijgen op hun regularisatie-aanvraag, of het bevel krijgen om het grondgebied te verlaten? Hoe blijf je dan hoop hebben? 

Het stuk wordt afgesloten met een gelijkspel tussen Qatar en België. Maar onze droom is dat – zowel in Qatar als in België – de arbeiders winnen. 

Is er een specifieke doelgroep die jullie willen bereiken?

Niet echt. We hebben 21 voorstellingen gespeeld, voor verschillende generaties. We speelden een keer in een school van 300 leerlingen die enorm geïnteresseerd waren in onze situatie en hoe we het theater hebben gemaakt. Voor ons is het vooral belangrijk om zoveel mogelijk mensen van verschillende generaties te raken met ons theaterstuk, en dat is best goed gelukt!

Hoe zijn de reacties van het publiek?

We merken dat na elke voorstelling mensen veel vragen hebben, waarvoor we ook collectief ruimte maken voor een gesprek met het publiek. Ze hebben vaak veel vragen over de details in de voorstelling, hoe we het stuk hebben gemaakt en hoe we tot op vandaag hoop houden. Na elke voorstelling stelt er ook wel iemand de vraag hoe ze ons, als theatergroep of individuen, maar ook de strijd van mensen zonder verblijfsdocumenten kunnen ondersteunen. Dit toont aan dat we hen hebben kunnen raken en dat er mensen zijn overtuigd geraakt om ons en de strijd te steunen.

Waar zijn jullie op dit moment mee bezig met Artistes d’Espoir?

Op dit moment zijn we een nieuw theaterstuk aan het voorbereiden dat gaat over migratie wereldwijd. Wat betekent het om te 'migreren'? En wat betekent het om te migreren en zonder geldige verblijfsdocumenten te leven en werken? We willen aan de hand van ervaringen, verhalen en gedichten duidelijk maken dat migreren geen misdaad is. 

We vragen al jaren om mensen zonder geldige verblijfsdocumenten legaal te laten leven en werken. De regering blijft deze voorstellen weigeren

We zijn volop aan het werken om dit op het podium te krijgen en ons proces zal te zien zijn op elke vestiging van het We Buildt This-festival in Gent, Genk, Antwerpen en Brussel. Ons stuk zal dus meereizen en meegroeien met het festival. [meer info onderaan het artikel, red.]

Hoe kijken jullie naar de huidige politieke situatie? 

We willen duidelijk maken, zowel aan politici als burgers, dat we hier zijn, dat we mensen zijn en dat we lijden door de vele problemen die we dagelijks tegenkomen. Namelijk uitbuiting, geen rechten hebben, geen stabiliteit in werk en woonst, geen sociale zekerheid... We vroegen enkel duidelijke en permanente criteria in de regularisatieprocedures, en dat de dossiers worden herzien door een onafhankelijke commissie, maar zelfs dat bleek niet mogelijk na de hongerstaking. We vragen al jaren om mensen zonder geldige verblijfsdocumenten legaal te laten leven en werken. De regering blijft deze voorstellen weigeren. De regering blijft weigeren echt naar ons te luisteren en ons werkelijk te zien.

Kijk ook naar de situatie van asielzoekers. België maakt de keuze om hun rechten niet te respecteren. Er slapen nog steeds heel veel mensen op straat in de regen. Het is een keuze om dit zo te laten, net zoals het een keuze is om mensen zonder geldige verblijfsdocumenten niet te regulariseren. Met het theater proberen we op een artistieke manier mensen en politici naar ons te laten luisteren, en hopen we dit te veranderen.

Hoe zien jullie de toekomst van jullie voorstelling en hoe kunnen andere mensen daar iets voor betekenen?

We hebben subsidies aangevraagd en gekregen bij Stad Gent, maar we zijn nog steeds een zeer kleine groep en we zouden graag groeien. Indien je dit leest en geïnteresseerd bent om mee te doen met ons, kan je ons altijd contacteren! We nodigen vooral mensen uit die ook geen geldige verblijfsdocumenten hebben om ons te contacteren, want samen staan we sterker.

Als het leven een bloem was, zou hoop haar geur zijn. Als de hoop terugkeert, verdwijnt de pijn. Hoop is een klein venster, dat prachtige perspectieven in het leven opent. Hoop is een positieve energie waarmee de mens alle moeilijkheden trotseert

Daarnaast zijn donaties en/of mensen die graag en goed subsidieaanvragen schrijven altijd welkom, aangezien we de mensen die samen met ons werken graag correct willen betalen voor hun werk. De subsidies die we momenteel hebben zijn net voldoende voor onze huidige groep, maar niet voor een groeiende groep. Donaties zijn daarom ook steeds welkom op het rekeningnummer van Artistes d’Espoir.** Reclame maken voor de komende voorstellingen is uiteraard ook een belangrijke manier om te steunen.

Willen jullie zelf nog iets toevoegen?

Hoop is het belangrijkste in het leven. Door hoop kunnen we vertrouwen hebben en gelukkig zijn. Hoop ondersteunt ons om geduldig te zijn, ondersteunt onze inspanningen, en houdt ons weg van frustratie en depressie. Hoop is een klein woord, maar het vult ons met leven. Als het leven een bloem was, zou hoop haar geur zijn. Als de hoop terugkeert, verdwijnt de pijn. Hoop is een klein venster, dat prachtige perspectieven in het leven opent. Hoop is een positieve energie waarmee de mens alle moeilijkheden trotseert. Houd altijd hoop in het leven.

*Het collectief Artistes d’Espoir is op dit moment bezig met het voorbereiden en organiseren van een nieuwe voorstelling met de steun van de Stad Gent. Het gaat over migratie en de situatie van mensen zonder geldige verblijfsdocumenten en is een samenwerking met allerlei kunstenaars vol hoop. Meer informatie zal volgen op Facebook - en Instagram pagina: Artistes d’Espoir. 

De voorstelling zal te zien zijn op het festival We Buildt This, georganiseerd door activistisch collectief HOTM. De voorstelling zal meereizen met het festival, en op verschillende locaties worden opgevoerd (zie hieronder):

• Genk: 26-28 februari 2024 (C-Mine) 
• Antwerpen: 29-30 maart 2024 (Monty & Arenberg) 
• Brussel: 21-26 mei 2024 (Zinnema)

** Wil je doneren? BE49 8939 4415 0171 (vermeld bij je overschrijving dat het om een donatie gaat)