Human Rights Watch (HRW) bracht recent een rapport uit dat het antiterreurbeleid van de Belgische overheid en de gevolgen daarvan voor burgers onder de loep neemt [1]. Ze stellen vast dat verschillende maatregelen de mensenrechten schenden. De andere kernconclusie is dat het beleid zich schuldig maakt aan etnische profilering doordat het willekeurig moslims en mensen van Noord-Afrikaanse origine viseert, die daarbij vaak slachtoffer worden van politiegeweld. Het bevoegde ministerie ontkent.
Etnisch profileren: doen we het of doen we het niet?
Vanuit het kabinet van Minister van Binnenlandse Zaken en Veiligheid Jan Jambon is de boodschap duidelijk: “wij doen niet aan etnische profilering” [2]. Nochtans is het nog geen jaar geleden dat de minister het “logisch” vond dat mensen van vreemde origine gecontroleerd worden omdat ze aan “het profiel” voldoen [3]. Volgens HRW gaat het voornamelijk om moslims en mensen van Noord-Afrikaanse afkomst. Niet geheel verrassend gezien de verdachtmakingen van deze gemeenschappen [4] [5]. Als je dan toevallig, zoals Fayçal Cheffou, een hoedje draagt zoals een van de daders van de aanslagen in Brussel, dan kan dat volstaan om voor terrorist aanschouwd te worden. Talloze onschuldige mensen zijn getraumatiseerd of zelfs “geterroriseerd” zoals Fayçal Cheffou aan HRW zijn ervaringen beschreef, doordat ze het slachtoffer werden van brutale en zelfs gewelddadige politiecontroles [6]. En hoewel al eerder is gebleken dat men bij verschillende korpsen in een beleid gebaseerd op etnische of religieuze profilering geen graten ziet [7] [8], worden getuigenissen van burgers steeds in twijfel getrokken [9] [10].
“26 gevallen” en de onderliggende structuur
Volgens de politievakbonden moeten we de bevindingen rond buitensporig politiegedrag (gaande van racistische uitspraken tot geweld) met een korreltje zout nemen, omdat het slechts over “26 gevallen” gaat [7]. Systematisch en transparant onderzoek naar het optreden van de politie tijdens controles is er echter niet. Het rapport van HRW kan ook niet zomaar genegeerd worden. Temeer omdat het eerdere vaststellingen bevestigt. Zo stelde het Europese bureau voor de grondrechten (Fundamental Rights Agency, FRA) in 2010 vast dat men aan etnische profilering doet in België, en dat met name mensen van Noord-Afrikaanse afkomst geviseerd worden [11]. De Universal Periodic Review (UPR, een periodieke zitting van VN lidstaten), de mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa en Amnesty International riepen allen de politiek in België ook al op om werk te maken van een oplossing [12] [13] [14]. De problemen van etnisch profileren en politiegeweld zijn in feite al decennialang een realiteit in de grote steden. De straatprotesten van jongeren van niet-Belgische afkomst in de jaren ‘90 in Brussel waren een aanklacht tegen de buitenproportionele politiecontroles [15]. De burgerpatrouilles van de Arabisch-Europese Liga (AEL), die de profilering en het wangedrag van politie gericht tegen jongeren van Marokkaanse origine aan de kaak stelden, leidden in Antwerpen tot politieke verontwaardiging [16] [17] [18], in tegenstelling tot de discriminatie en het geweld dat de jongeren moesten ondergaan. En laten we de andere recente berichten over buitenproportionele controles of brutaal politiegeweld tegen onschuldige jongeren van niet-Belgische origine niet vergeten [19] [20] [21] [22] [23] [24].
Een politie die niet etnisch profileert is beter voor iedereen
Het is in zulk een context niet verrassend om vast te stellen dat bepaalde minderheidsgroepen op gespannen voet staan met de politie. Opgroeien met het gegeven dat je identiteit een invloed heeft op het optreden van de politie (als “uw vriend” -zoals de slogan gaat- of eerder als uw vijand), ondermijnt niet alleen het gevoel van veiligheid maar ook het vertrouwen in de politie, én de Staat die ze vertegenwoordigt. Dat vertrouwen en die wil tot samenwerking heeft de politie nodig om te allen tijde situaties correct te kunnen inschatten, onrustwekkende signalen te herkennen en tijdig informatie te bekomen die ieders veiligheid garandeert. Een goed contact van de politie met alle segmenten van de samenleving is hiervoor cruciaal, terwijl het viseren van bepaalde groepen deze laatsten van de samenleving vervreemdt. Daarnaast leidt de focus op groepskenmerken waardoor men hele gemeenschappen in het oog gaat houden en buurten gaat uitkammen, ertoe dat men nooit voldoende mensen, middelen of tijd heeft [25]. Laat staan dat men het investeert daar waar het gevaar zich werkelijk bevindt [26] [27]. De vijandigheid die hiervan vaak het gevolg is, kan ontvlambare situaties creëren die niet veilig zijn voor burgers noch voor politiemensen zelf.
Naar een andere visie op veiligheid en verantwoordelijkheid
Aan burgers wordt gevraagd begrip te tonen voor agenten die over de schreef gaan, omdat ze in zulke “moeilijke omstandigheden” werken en in een “sfeer van stress” [7] [28]. Naast het feit dat etnische profilering en het gewelddadig optreden van de politie ook op de slachtoffers een onmiskenbaar negatieve impact heeft, mag niet licht worden omgegaan met de verantwoordelijkheid van de politie. Politiemensen mogen dan wel ten dienste staan van de burger, zij bevinden zich in een geheel andere machtspositie en dragen daarom een enorme verantwoordelijkheid. Zij zijn een autoriteit aan wie de macht wordt verleend om wapens te dragen en wanneer nodig geweld te gebruiken. Van politie mag men dus minstens verwachten dat ze uitermate professioneel tewerk gaan en ongeacht de omstandigheden steeds proberen een situatie te ontmijnen in plaats van de gemoederen nog meer te verhitten. Voor racistische uitspraken of enig ander wangedrag moet een absolute nultolerantie gelden, en de politie mag enkel mensen controleren als er legitieme en objectieve gronden voor zijn. En als in de diverse en complexe realiteit waarin we vandaag leven dat voor bepaalde agenten moeilijk blijkt, dan is het aan de leiding om te investeren in de nodige training en begeleiding. Ook de politiek draagt een verantwoordelijkheid om af te stappen van een beleid dat mensen met een bepaalde afkomst of religie stigmatiseert [29] en inzet op nog meer personeel met nog grotere wapens, en in de plaats te investeren in een betere en gemeenschapsgerichte politie die er is voor iedereen [30]. Dan, en alleen dan, zullen we de basis hebben gelegd voor een veiligere en rechtvaardigere samenleving.
De Antwerpse Maryam H’madoun werkt in Londen als beleidsmedewerker voor Open Society Justice Initiative die verschillende vormen van discriminatie tegengaat -waaronder etnische profilering- via onderzoek, juridische actie, sensibiliseringscampagnes, promoten van good practices, enzovoort.
[1] Human Rights Watch (HRW), 3/11/2016. Reden tot Bezorgdheid: De Belgische Terrorismebestrijdingsmaatregelen na de Aanslagen in Parijs en Brussel. Zie in het Nederlands: https://www.hrw.org/nl/report/2016/11/03/295818, of het originele rapport in het Engels: https://www.hrw.org/report/2016/11/03/grounds-concern/belgiums-countert…
[2] Knack, 4/11/2016. Kabinet-Jambon: 'Wij doen niet aan etnische profilering'. Zie http://www.knack.be/nieuws/belgie/kabinet-jambon-wij-doen-niet-aan-etni…- 772919.html
[3] Demeulemeester, S., 21/12/15. Jambon: 'Logisch dat mensen van vreemde origine gecontroleerd worden: ze voldoen aan profiel'. Knack, zie http://www.knack.be/nieuws/belgie/jambon-logisch-dat-mensen-van-vreemde…
[4] Knack, 16/04/2016. Jan Jambon (N-VA): 'Een deel van de moslimgemeenschap danste na de aanslagen. Dat is het echte probleem'. Zie http://www.knack.be/nieuws/belgie/jan-jambon-n-va-een-deel-van-de-mosli…
[5] Het Laatste Nieuws, 27/12/2015. "Marokkaanse moslims meer ontvankelijk voor radicalisering dan Turkse". Zie http://www.hln.be/hln/nl/32616/Terreurdreiging-in-Belgie/article/detail…
[6] HRW, 3/11/2016. Belgium: Counterterrorism Operations Raise Concerns. Zie https://www.youtube.com/watch?v=LdvD4ug3_zs&feature=youtu.be
[7] Vanlommel, S., 3/12/15. Etnische profilering? "Bij IS zitten geen Chinezen". De Morgen, zie http://www.demorgen.be/binnenland/etnische-profilering-bij-is-zitten-ge….
[8] Het Nieuwsblad, 29/03/2013. Antwerpse korpschef vraagt agenten uit te kijken naar jongens met lange baard. Zie http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20130329_00522725
[9] Arnoudt, R., 4/11/2016. Politievakbonden niet ingenomen met kritiek van HRW. DeRedactie.be, Zie http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/binnenland/1.2811600
[10] Van Den Broek, A., 15/12/2015. "De politie zit met een probleem". De Morgen, zie http://www.demorgen.be/binnenland/-de-politie-zit-met-een-probleem-b66b…
[11] European Union Agency for Fundamental Rights (FRA), 2010. Naar een effectiever politieoptreden. Discriminerende etnische profilering begrijpen en voorkomen: een gids. Zie https://fra.europa.eu/sites/default/files/fra_uploads/1133-Guide-ethnic…
[12] Human Rights Council, Report of the Working Group on the Universal Periodic Review (UPR) Belgium, 2016. Zie paragraaf 139 https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/G16/073/99/PDF/G1607399.p…
[13] Muiznieks, N., 2015. Mensenrechtencommissaris van de Raad van Europa, Zie
https://wcd.coe.int/com.instranet.InstraServlet?command=com.instranet.C… 48&SecMode=1&DocId=2349344&Usage=2
[14] Amnesty International Vlaanderen, 02/12/2015. België: Amnesty roept agenten op tot kalmte en politiek tot actie. Zie https://www.aivl.be/nieuws/belgie-amnesty-roept-agenten-op-tot-kalmte-e…
[15] Nadine Rosa-Rosso blikte terug en schreef een sterke analyse over de gebeurtenissen. Rosa-Rosso, N., 11/05/2016. 25 ans après la révolte des jeunes de Forest (Belgique) : toujours la répression. Zie https://legrandsoir.info/25-ans-apres-la-revolte-des-jeunes-de-forest-b…
[16] GVA, 20/11/2002. Patrouilles AEL - Verhofstadt: "totaal onaanvaardbaar". Zie http://www.gva.be/cnt/oid218837/archief-patrouilles-ael-verhofstadt-tot…
[17] Callewaert, C., 25/11/2002. Op stap met de burgerpatrouilles van AEL. Indymedia, zie http://archive.indymedia.be/news/2002/11/40054.html
[18] Eeckhout, M., 02/06/2006. De Standaard, zie http://www.standaard.be/cnt/gclt1pj8
[19] Reyntjens, S., 11/06/2016. “Agent boeide me en probeerde mijn oog uit te trekken”. Het Nieuwsblad, zie http://www.nieuwsblad.be/cnt/dmf20160611_02334565
[20] Het Laatste Nieuws, 9/04/2016. Antwerps politieschandaal: agent pocht met foto's van zijn slachtoffers. Het Laatste Nieuws, zie http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2670446/2016/04/…
[21] Belorf, K., 4/02/2016. “De politie schold ons uit, sloeg en haalde ons huis overhoop". DeWereldMorgen.be, zie http://www.dewereldmorgen.be/artikel/2016/02/04/de-politie-schold-ons-u…
[22] Het Laatste Nieuws, 25/11/2015. 'Mijn getuigenis van onrecht': politie richt zware wapens op onschuldige Marokkaan (18). Zie http://www.hln.be/hln/nl/32616/Terreurdreiging-in- Belgie/article/detail/2536590/2015/11/25/Mijn-getuigenis-van-onrecht-politie-richt-zware-wapens-op-onschuldige-Marokkaan-18.dhtml
[23] Het Laatste Nieuws, 29/11/2015. Tieners vergeten fietssleutel: omsingeld, geboeid en op de grond gedwongen door politie Kortrijk. Zie http://www.hln.be/hln/nl/957/Binnenland/article/detail/2540557/2015/11/…
[24] De Morgen, 30/09/2015. Student vrijgelaten na 'twitterinterventie', maar politie blijft achter aanpak staan. Zie http://www.demorgen.be/binnenland/student-vrijgelaten-na-twitterinterve…
[25] Knack, 01/02/2016. Jambon moet huis-aan-huiscontroles in Molenbeek afvoeren. Zie http://www.knack.be/nieuws/belgie/jambon-moet-huis-aan-huiscontroles-in…
[26] De Coninck, D., 11/06/2016. De 'gouden tip' over Salah Abdeslam lag al die tijd in Mechelen. Waarom gebeurde er niets mee? Zie http://www.demorgen.be/binnenland/de-gouden-tip-over-salah-abdeslam-lag…
[27] De Tijd, 08/10/2016. Politie blunderde 13 keer voor aanslagen in Parijs. Zie http://www.tijd.be/politiek_economie/belgie_algemeen/Politie_blunderde_… s.9817698-4002.art?ckc=1
[28] Vanhecke, N., 04/11/2016. Human Rights Watch beschuldigt België van politiegeweld. De Standaard, http://www.standaard.be/cnt/dmf20161103_02554551
[29] Wauters, R & J., Muylaert, 19/04/2016. De Morgen, zie http://www.demorgen.be/binnenland/storm-over-dansende-moslims-uitspraak…
[30] Ponsaers, P., 07/12/2015. De politie, nog altijd uw vriend? DeRedactie.be, zie http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/opinieblog/opinie/1.2517293
