[Boekrecensie] Wereldvreemd in Vlaanderen: bakens voor een progressieve politiek (De Vooruitgroep)

Synthese

Wereldvreemd in Vlaanderen is een bundeling van essays, een huidige stand van zaken van de Vooruitgroep, een informele denktank van academici, kunstenaars en publicisten.

De groep definieert zich als links en wil bijdragen aan de heropbouw van een linkse, democratische tegenkracht in België. Vanuit de overtuiging dat de financiële en materiële middelen van mensen bepalend zijn voor hun sociaal-culturele ontplooiingsmogelijkheden, pleit de groep voor een beleid dat maximaal herverdelend werkt en minder gegoede en gemarginaliseerde groepen in de samenleving ondersteunt en helpt macht te verwerven. De groep gelooft dat solidariteit tussen Wallonië en Vlaanderen een links project kan versterken en voelt zich verbonden met Brussel als wereldstad met een grote diversiteit aan talen en culturen.

De publicatie is bedoeld als een inzet om de bakens voor een progressieve politiek uit te zetten. Als platform bundelen de auteurs van de Vooruitgroep hier verschillende bijdragen die het resultaat zijn van kennisuitwisseling, dialoog en discussie.

In tijden van algemene verrechtsing, neoliberalisme en individualisering stelt men een heel andere samenlevingsanalyse aan de orde. Een van de kernbegrippen in die analyse is meerschaligheid. Het huidige discours is helaas nog teveel geënt op de lokale kerktoren en het ontbreken van een meerschalige analyse zorgt voor ‘blinde vlekken’ waardoor bepaalde cruciale essenties en inzichten niet gezien worden.

De publicatie bundelt negen bijdragen onder drie grote luiken: het brede kader, het schaalprobleem en de hete hangijzers.

Inspiratie vonden de auteurs onder meer ook in woede en verontwaardiging over de evoluties die zich voltrekken, in een onvrede en ongenoegen met de wereld zoals hij vandaag is.

Inleiding

Inmiddels zijn de verkiezingsresultaten stilaan gekend. N-VA slorpt niet enkel het personeel en het electoraat van het Vlaams Belang op, ook het stilaan wel erg verbruinde discours wordt overgenomen.

Wie het politiek gebeuren volgt zou kunnen besluiten dat de S.PA vooral veel stemmen verloren heeft bij de jeugd. Wie zichzelf als ‘sociaal’ alternatief aan de kiezers verkoopt en tegelijkertijd geen graten ziet in het goedkeuren van de GAS - wetgeving en de aanverwante wijziging inzake strafbare leeftijd schiet zichzelf genadeloos in de eigen voeten. Het socialistische front is zijn kiezers kwijt geraakt aan het in stilte groeiende Groene legioen en in mindere mate de helaas net niet kiesdrempel halende PVDA+.

De analyse, zoals die momenteel gevormd wordt, spreekt over de noodzaak van een samenhangend links front. Dat is, geloof ik, het juiste woord. Noodzaak. Enkel bittere noodzaak.

Dit neemt niet weg dat er in de onderstroom reeds tegenkrachten aanwezig zijn. Cruciaal hier is het inzicht dat mensen zich in hun afkeer ten opzichte van de politieke tradities anders zijn gaan denken en handelen en net daardoor zichzelf gewoonweg anders zijn gaan organiseren. De vorming van een progressief links alternatief bestaat er onder meer in om die onderstroom aan tegenkrachten aan te spreken, te ‘activeren’ als het ware.

Het democratische besef

Dat de Vlaming steeds meer heil zoekt in rechtse ideologieën en zelfs het harde Vlaams nationalisme stevig tegen de eigen borst drukt leest als een verschraling van het democratische besef.

Het reeds eroderende middenveld wordt vrijwel continu genadeloos afgekraakt dat het geen naam meer heeft en de nochtans broodnodige ruimte die solidariteit heet wordt stevig ingeperkt als het aan de beleidsmakers ligt. Blijkbaar is dat het toekomstig project dat men voor ogen heeft : de grote Afbraakagenda, en het ergste is nog te verwachten. Een afbraakagenda die zijn voedingsbodem vindt in copy/paste - doelstellingen die subtieler en zelfs salonfähig aan de burger verkocht geraken.

Nu is politiek tot op zekere hoogte een mediaal gebeuren. Dat valt niet te ontkennen. Maar er is een grens. Een grens die de burger scheidt van de broodnodige correcte informatie en die ertoe leidt dat de burger nog meer van de politiek vervreemdt. Beste journalisten ter lande, neem mijn advies: herpak en herbron u. Kwijt u ten gronde van een essentiële democratische taak : burgers zo goed en zo correct mogelijk de broodnodige informatie geven zodat het maatschappelijke debat actief en met levendige argumentatie kan gevoerd worden. Quod non, als je de berichtgeving tegenwoordig nog wil volgen. Er is – zoals men dat zo mooi verwoordt – al geruime tijd stront aan de knikker in medialand. Politiek wordt op die manier herleid tot niet minder of meer dan een soap. En daar haakt de burger op af, al zijn er natuurlijk fans van herhalingen (pun intended).

La petite histoire qui se répète..

We schijnen niet te willen leren uit de zich immer herhalende geschiedenis. De huidige beleidsagenda is er een die meer dan ooit onrustwekkend veel gelijkenissen vertoont met grofweg de jaren ’20-’30. Het vereist dan ook niet al te veel inspanning om in die beleidsagenda een enorme verarming van wat mogelijk is of zou kunnen zijn in te zien. Kortom: in plaats van als samenleving echt moedig progressieve stappen vooruit te zetten katapulteren we ons nog veel liever naar een samenleving met denkbeelden gegrond in een ver verleden.

Het is in die zin wellicht niet toevallig dat de burger zich laat leiden door de impact van een van de grootste mondiale financiële crisismomenten die de ideale voedingsbodem vormt voor de huidige plaat die opgelegd wordt en die ons allen ‘verandering’ belooft.

‘Verandering’, juist. Het magisch toverwoord dat vrijelijk vertaald dezelfde ‘verandering’ inhoudt waarmee het gros van de politiekers vanouds gulzig verhaal doet op markten en debatten en zo de aandacht van het electoraat naar zich toetrekt, nietwaar ?

Toon mij een politicus die spreekt over ‘verandering’ en ik toon u een leugenaar. It’s as simple as that. De beste remedie voor de plaat van verandering die men uit strategische armoede de kiezer voorhoudt is de verbeelding.

De V van Verbeelding

Een progressief project is per definitie een project van verbeelding, een competentie die men op politiek vlak nogal eens ontbeert. Zonder het vermogen tot verbeelding zijn we noodgedwongen overgeleverd aan de vaak erg bittere realiteit.

Het klinkt pessimistisch, maar de realiteit is dat discriminatie – alle goedbedoelende initiatieven ten spijt - nog steeds een sociaal feit is. Fact check. De realiteit is dat racisme, door de dames en heren bewindvoerders “misbegrepen” wordt als zijnde ‘relatief’. Er is nochtans hoegenaamd niets relatiefs te duiden voor wat betreft racisme. Nu ja, het door het volk gemandateerde bewind heeft, o zuurzoete ironie, wat dat betreft reeds enige tijd werkelijk topexpertise in huis gehaald. En net daarom kan enkel met een bijzonder klein hart gevreesd worden voor wat dat in de praktijk zal gaan opleveren. De realiteit is dat de armoede schrijnend is. Het beschikbare wetenschappelijk onderbouwd cijfermateriaal daarvoor kunnen ze stilaan beter met camions laten aanrukken, maar de initiatieven die dagdagelijks in de weer zijn met kwetsbare burgers wordt het licht in de ogen misgund onder het mom dat de steden zich eerder door een financiële dan door een sociale agenda moeten laten leiden.

De grote lijnen

De wereld is zodanig van structuur en werking veranderd dat er in een nieuwe context aan politiek gedaan dient te worden.

Drie grote transities zijn waar te nemen : allereerst is er de sociaaleconomische dimensie die de noodzaak van de verhoudingen op (internationale) schaal accentueert. Hier gaat het onder meer om de space of flows (ruimte van stromen en interacties) die een bewerking in een ruimte van plaatsen (space of places) mogelijk maakt.

Plaatsen worden hier gezien als knooppunten in (internationale) netwerken. Tegelijkertijd is er ook het gegeven dat de fysieke ruimte, zeker in de steden, steeds beperkter wordt. Steden zijn zo steeds meer verzamelpunten waarbij processen van migratie, diversiteit en mobiliteit in elkaar overgaan. Tegelijkertijd was de mobiliteit van data en mensen nog nooit zo groot. De steden gaan ook een belangrijkere rol opnemen in de nieuwe economie. Hoe kunnen we binnen de beperkte ruimte die er ons nog rest samen werk hiervan maken gezien de uitdagingen op dit vlak meer dan ooit enorm zijn.

De nieuwe geglobaliseerde wereld stelt een aantal uitdagingen aan de orde. Hier gaat het onder meer om een aantal ‘systemische vraagstukken’ zoals milieu, voedsel, water,.. . Om op die vraagstukken een antwoord te voorzien is het nodig dat er in Vlaanderen aan wereldpolitiek gedaan dient te worden zodat globale antwoorden voor globale problemen mogelijk gemaakt kunnen worden.

Het brede kader

De wereld verandert alsmaar sneller. De jachtigheid van het dagelijkse leven maakt ons zenuwachtiger. De druk die arbeid op ons legt zorgt steeds meer voor mentale problemen, voor burn-outs, voor dissociatie en vervreemding in plaats van associatie.

Op economisch vlak worden samenlevingen steeds meer geregeerd door de impulsen van grote financieel - economische spelers. Binnen een neoliberaal marktbeleid werkt dit de afbouw van het sociale contract en de verzorgingsstaat in de hand met werkloosheid en armoede ook in ontwikkelde landen tot gevolg. Het is dan ook zaak om na te denken over schalen en actievormen. In eerste instantie worden een aantal breuklijnen aangegeven waarna de samenhang met de schaalproblematiek geduid wordt.

En dat brengt ons volstrekt naadloos bij de centrale notie van meerschaligheid. Een mooie illustratie hier is bijvoorbeeld de tegenstelling tussen de politieke belangen die zich sterk richten op het lokale (‘de kerktoren’) en de economische belangen die steeds meer op mondiale schaal geformuleerd worden.

Meerschaligheid

Schijnbaar passen alle verschillende laagjes netjes in elkaar : Vlaanderen, België, Europa, de wereld. Toch blijkt deze aanname verkeerd. De schaalproblematiek is een van de centrale thema’s die in het boek toegelicht worden. De auteurs trachten hier allereerst een zekere discussieagenda voor te stellen.

Is Europa voor Vlaanderen de juiste schaal ? Het is een bijzonder complexe vraag. In die zin illustreert het contrast tussen de mediale aandacht voor de lokale in tegenstelling tot de Europese verkiezingsresultaten mooi de centrale schaalproblematiek. Europa is namelijk een belangrijke schaal voor wat betreft de opvatting van een goede politiek. Echter dient hier vooral vastgesteld dat het Europese beleid tot op heden nog altijd een grote afstand ten opzichte van de burger inhoudt. Het is dus belangrijk om na te denken over hoe Europa niet enkel een financiële integratie maar ook en vooral een sociale en culturele integratie mogelijk kan maken. Zeker binnen de huidige politieke constellatie die zelfs extreemrechtse partijen zoals het Front National of PVV incorporeert.

Nationalisme en pseudoprogressiviteit

Het nationalisme brengt geen oplossingen, integendeel. Het is een strategie die mensen eerder verdeelt dan integreert. In de literatuur wordt het concept van de multiple society assumption opgeworpen : er zijn zoveel samenlevingen als er landen zijn. Een van de problemen die hier opduiken is ‘tunnelvisie’. Men blijft oeverloos vast zitten door een gebrek aan verbeelding hetgeen ook benoemd wordt als ‘pseudoprogressiviteit’. Men neme als illustratie heel de NVA-PS polarisatie. Een dergelijk gehakketak is walgelijk om te vernemen wetende dat de echte politieke uitdagingen zich echt wel elders (versta en verbeeld: op geheel andere schaal) bevinden.

De hete hangijzers

Toegegeven: het voelt aan als een open deur intrappen, maar de ecologische problematiek is de meest ideale illustratie hiervan. De ecologische problematiek is een mondiale problematiek die een antwoord op mondiale schaal vereist. Dit antwoord blijft tot op heden uit, want liever zit men pseudoprogressief elkaar in de haren te vliegen over de zoveelste misbegrepen uitspraak in de media.

Het is imperatief dat de nodige ecologische maatregelen er komen, maar men blijft doof en stil voor de gedachte en door sommigen gelukkig reeds verbeelde ‘groene economie’.

Een aanverwante problematiek is zoals reeds aangehaald de enorme verstedelijking. Steden zijn niet louter meer steden, maar roepen vragen op die onder meer betrekking hebben op ruimtelijke ordening, levenskwaliteit, solidariteit en tenslotte het samen leven.

Dit brengt ons bij diversiteit, of beter : superdiversiteit. Vandaag is onze realiteit een multiculturele, multireligieuze en meertalige / meerschalige realiteit. In dit perspectief speelt de jeugd, de toekomst méér dan ooit een ontzettend belangrijke rol. Het is dan ook noodzakelijk dat het onderwijs als een van meest belangrijke beleidsinstrumenten hier duidelijk inzet op mondialisering.

We leven in tijden waar de afstand tussen burger en politiek vergroot. Daarom ook is het belangrijk om verder te blijven inzetten op de permanente opdrachten die ‘democratie’ voorziet. De depolitisering zet zich door evenals het geloof in de onmaakbaarheid van de samenleving. De publicatie en de groep stellen hier het primaat van de politiek voor en begrijpen democratie als een project dat het zuiver politiek-instrumentele overstijgt. Democratie is een bestuursvorm, maar houdt tegelijkertijd ook permanent de continue opdracht naar het streven naar een betere, zelfs meer ideale samenleving in. De democratie is tenslotte een leerschool.

Het maatschappelijk debat ontsluiten

De inzet is een verbreding van het maatschappelijke debat. Het is een streven naar economische duurzaamheid, naar sociale gerechtigheid, naar vrijheid en mensenrechten. Het is het streven naar een andere politiek. Het is een verzet tegen een economisch ontwikkelingsmodel dat maatschappelijke stagnatie inhoudt, een systeemkritiek die steun verleent aan sociale bewegingen en de civiele maatschappij en terecht de bekrompenheid van het Vlaams nationalisme bekritiseert. Wat aan de top van de samenleving wordt uitgewerkt is niet noodzakelijk de vraag van de samenleving.
Als het boek bijdraagt tot het wegwerken van de zelfgenoegzaamheid, aan het wegwerken van het dominante eenheidsdenken dat zich centreert rond de eigen navel en de eigen zeden en gewoonten, dan heeft het de moeite geloond.

Reflecties

Het dient gezegd : dit is allerminst een vlotte hap. De auteurs slagen er echter gelukkig in om een helder gestructureerde stand van zaken op te maken. Daarnaast bieden ze ook enkele voorzetten voor deels nog verder uit te werken alternatieven aan.

Maar al te vaak wordt gesteld dat boek X of Y een ‘must read’ is. Het is dan ook een publicatie die zijn tijd vraagt. In die zin is het boek ideaal voor de wat langzamer consumerende lezer die tegelijk ook belangstelling heeft voor het democratisch gebeuren, voor cultuur en politiek.

“Wereldvreemd in Vlaanderen” is een ‘slow read’, een boek waarvoor je echt de tijd moet nemen. Die tijd betaalt zich later wel terug, denk ik er dan voor het gemak graag even bij.. .

Bronnen

Eric Corijn en Pieter Saey (red.) Wereldvreemd in Vlaanderen : bakens voor een progressieve politiek. Een boek van de Vooruitgroep. Uitgegeven bij EPO.
www.vooruitgroep.be