Dat is het verhaal van diversiteit dat we gekregen hebben. De schijndiversiteit van de westerse man als enige volwaardige persoon met complexe gevoelens en emotiecurves.
Ondertussen is het duidelijk geworden dat het succes van Vijftig tinten grijs het resultaat was van een massieve marketingcampagne. Hopelijk is het ook ondertussen duidelijk dat het niet over een uniek fenomeen gaat, maar over een van die ‘golven’ die de markt regelmatig veroveren: de comeback van de softerotische successen.
Vorige zomer was er toch een onuitlegbare indruk van vernieuwing en bevrijding, alsof de jonge moeders van de westerse samenleving, de doelgroep van dit product, begonnen waren aan een revolutionaire onderneming. En tegelijkertijd was er ook een golf van steunend ‘doen alsof’ in de media, met vragen zoals “Is dit wat vrouwen willen?” op hun covers en als openingszin van nep-analytische artikels.
Maar ja, is dat niet altijd zo? Een Vlaams TV zender heeft daar oog voor gehad toen zij het glamerotisme van 9 ½ weeks op hun programmatie gezet hebben. Het was een beetje terugblikken naar mijn eigen jeugd, opnieuw kijken naar de jonge Kim Basinger die mijn eerste erotische mijmeringen maandenlang heeft gegijzeld. Toch was mijn volwassen perspectief misschien te kritisch voor de seksiconen van de jaren tachtig, want eerlijk gezegd vond ik 9 ½ weeks deze keer best braaf. En saai, sorry voor de redundantie.
Maar de jammere dood van Sylvia Kristel herinnerde mij ook dat het succes van 9 ½ weeks ook maar een belichaming was van een bekend fenomeen. Het succes d’scandale van Emmanuelle is inderdaad een opmerkelijk precedent voor de doorbraakfilm van Basinger.
Er is iets interessanter in de eeuwige terugkeer van het softerotisme en dat is misschien wat deze verhalen te zeggen hebben over hun respectieve zeitgeist. Zo heeft Emmanuelle het exotisme van de onbekende culturen uitgeput door de ogen van de naïeve vrouw van een Franse diplomaat. De clichématige fantasieën van verveling en seksuele ontdekking van de onderdanige vrouw liggen aan de basis van het verhaal, ingekaderd door de magische Aziatische setting, een verhaal van duidelijk postkoloniale heimwee. Emmanuelle sprak de westerse samenleving aan omwille van de nostalgie van die tijd toen zij heersers waren in het paradijs. En omwille van de dromerige blik van de antivierge, of course.
Mijn verbazing bij het herbekijken van 9 ½ weeks lag aan het feit dat - hoewel de rol van de vrouw in de film exact dezelfde was (welopgevoed, elegant, nieuwsgierig en mooi maar onzeker, onderdanig en slachtoffer van een leegte die met zoveel mogelijk orgasmen moest gevuld worden) - de rol van de diversiteit iets anders was. Hoewel Emmanuelle het had over de ‘diversiteit’ van de dienaars in de koloniale context, ging het nu over de diversiteit als grootstedelijke achtergrondmuziek. Het is ongelooflijk dat, met New York als setting, de diversiteit nog gezien kon worden als een exotisme, maar kijk, Basinger en Rourke leren elkaar kennen in een Chinese winkel waar de uiterst clichématige Chinees aan de kassa altijd veel te luid spreekt, in het Chinees. Iets later neemt Rourke, de Wall Street-versie van een Franse diplomaat, haar mee naar een Italiaans restaurant en overdondert haar met verhalen over dode maffiosi en even later worden zij opgelicht door rondhangjongeren in Coney Island. En een orkest van rastafari’s dient als soundtrack van een scène in een openluchtmarkt. Het doel van de diversiteit is niks anders dan kleur geven aan het leven van de westerlingen, de enige hoofdrolspelers denkbaar.
Dat is het verhaal van diversiteit dat we gekregen hebben. Dat is de diversiteit die mislukt is, de schijndiversiteit van de westerse man als enige volwaardige persoon met complexe gevoelens en emotiecurves. Net zoals Basinger of Emmanuelle werd de westerse samenleving verleid met exotische verhaaltjes en commonplaces en net zoals Basinger of Emmanuelle deed de westerse samenleving gefascineerd mee. De vrouw in zulke verhalen is op een zekere manier een weerspiegeling van de verveelde en lege welvaartmaatschappij, en de verleiding van die vrouwen wordt dan ook de verovering van de wereld door de zelfzekere en succesvolle moderne man.
Vijftig tinten grijs heeft ons even veel te vertellen over onze samenleving. Zonder enige verrassing zien we dat de vrouw op exact dezelfde plaats zit. Dat het softerotisch machismo in de westerse wereld van entertainment amper geëvolueerd is sinds de tijden van Marquis De Sade. Dat seksisme nog altijd verkoopt en dat, als we de psychologie van het succesverhaal moeten volgen, de lezer(essen) zich nog altijd kunnen vinden in een fantasie over rijke mannen die SM voor dummies uitoefenen.
Maar nog erger, het succes van Vijftig tinten grijs getuigt van een regelrechte dubbeldiscours, want als “de ander” seksistisch is, wordt de hele wereld verontwaardigd. En als er een eigenschap is van onze huidige omgaan met de multiculturaliteit, dan is dat die dubbele moraal.
Ondertussen vieren we de terugkeer van de softerotische entertainment, van het “subtiele” westerse seksisme, zoals sommigen graag denken. We hebben die zeker en vast gemist. Laat die filmadaptatie maar komen. Met onderdane westerse vrouwen en rijke straffe mannen die hen hard behandelen. Ik ben alvast benieuwd naar de recensies.
Orlando Verde is geboren in Venezuela in 1977 en woont in Antwerpen sinds 2001. Mestieze melomaan. Verwend kind. Informaticus van opleiding. Schrijft en maakt films af en toe. Eigenlijk vertelt hij vooral graag verhaaltjes. Lees hier meer van zijn CULT-blogs en opiniestukken.
