Luiselli ziet het intussen als haar taak om de migratieproblematiek van de VS aan de kaak te stellen. ‘De meeste mensen zien vluchtelingen en migranten als een buitenlands probleem. Maar weinigen zien migratie als een binnenlandse realiteit.’
De hedendaagse literatuur biedt tal van mogelijkheden om de drijfveren van vluchtelingen beter te leren kennen. De stemmen die daarover vertellen zijn diverser dan ooit. Wie geen enkele empathie voelt met vluchtelingen heeft bewust gekozen om doof te blijven voor hun stem.
Neem Valeria Luiselli. Als dochter van een Mexicaanse diplomaat woonde ze in verschillende landen, op plaatsen waar haar vader zijn kwaliteiten inzette. Luiselli onderging de vele veranderingen moeiteloos en absorbeerde de culturele invloeden als een spons. Maar toen ze op haar zestiende met haar moeder terugkeerde naar Mexico, haar geboortegrond, was er amper affiniteit. De vele indrukken hadden een muur gebouwd tussen de persoon die ze geworden was en het land waar ze het eerste daglicht aanschouwde. Ze voelde zich thuisloos, en bijgevolg werd ze zoekende.
Ze studeerde, en studeerde nog meer, om uiteindelijk via een stage bij de Verenigde Naties in de VS te belanden. En ze besloot er te blijven. Terwijl ze wachtte op een Green Card ondernam ze een reis naar Cochise County in Arizona, het laatste land der Apachen en ooit deel van Mexico. Onderweg hoorde ze de berichtgeving over niet begeleide kinderen die de VS op illegale wijze probeerden binnen te komen. Dit nieuws stelde haar eigen positie als geprivilegieerde Mexicaanse in het voor zovelen beloofde, maar onbereikbare land in vraag. Hoe moest ze zich hiertegenover verhouden? Een jaar later ging ze als vrijwilliger tolken bij de federale immigratierechtbank.
Archief van verloren kinderen
Haar ‘essay in veertig vragen’ Tell Me How It Ends uit 2017 is hier een eerste neerslag van. Hierin schrijft ze: ‘In the meantime, while the story continues, the only thing to do is tell it over and over again as it develops, bifurcates, knots around itself. And it must be told, because before anything can be understood, it has to be narrated many times, in many different words and from many different angles, by many different minds.’
Ze nam haar eigen voornemen letterlijk, want twee jaar later ligt Archief van verloren kinderen (Lost Children Archive) al op de boekenplank. De roman verhaalt over een gezin dat een reis met de auto onderneemt naar Cochise County, Arizona. Onderweg horen ze de berichtgeving over niet begeleide kinderen die de VS op illegale wijze proberen binnen te komen. Herkenbaar?
Overlevingstocht
Niet alleen de setting van de roman, ook de vorm zorgt ervoor dat je als lezer sterk geneigd bent om de naamloze vertelster/moeder te identificeren als Valeria Luiselli. Als schrijfster zoekt Luiselli een nieuw soort realisme op waarin ze de weerslag van haar research verwerkt in het verhaal. De passages in het boek waarin de moeder vertelt over de reis lezen als dagboekfragmenten. De lezer belandt in het hoofd van ‘snelle veder’ (de krijgsnaam die de kinderen haar toekennen) en ontdekt haar angsten en twijfels, haar inspiratie, frustratie en irritatie.
Via haar gedachten stel je als lezer vast dat de moeder de reis ervaart als een ideeënbus. ‘Het is niet de bestemming die telt; het is de reis ernaartoe,’ zoals de gekende boutade het zo mooi verwoordt. Helaas geldt dit niet voor de vele migratiekinderen waarover ze haar hoofd breekt. Die willen namelijk zo snel mogelijk hun einddoel bereiken. De reis heeft amper betekenis; het is enkel een overlevingstocht.
Perspectieven, antwoorden en verhalen in het meervoud
Het citaat uit Tell Me How It Ends indachtig kan Archief van verloren kinderen zich natuurlijk niet beperken tot één vertelperspectief. De dagboekfragmenten van de moeder wisselen zich af met het verslag van de (bijna) tienjarige zoon. En dan zijn er ook nog de Elegieën voor verloren kinderen van de fictieve auteur Ella Camposanto die het boek dooraderen en soms angstwekkend dicht tegen de realiteit schurken.
Luiselli ziet het intussen als haar taak om de migratieproblematiek van de VS aan de kaak te stellen. ‘De meeste mensen zien vluchtelingen en migranten als een buitenlands probleem. Maar weinigen zien migratie als een binnenlandse realiteit.’ Vanuit haar positie als bevoorrechte schrijfster krijgt ze toegang tot een wereldwijd platform waarop ze haar boodschap kan verkondigen. ‘We zullen ze antwoorden moeten geven. Met een goed verhaal moeten komen.’ Dat is precies wat Luiselli doet.
**
Valeria Luiselli, Archief van verloren kinderen, Das Mag Uitgevers & Uitgeverij Karaat, 2019.
