Soms kan je heel ingewikkelde problematieken in het Midden-Oosten best vertellen aan de hand van eenvoudige, menselijke verhalen.
16 jaar geleden aangekomen in België als politieke vluchteling, vandaag winnaar van de prijs voor de beste film in het Film Fest Gent: het parcours dat Sahim Omar Kalifa heeft afgelegd is een film waard. Het zou een episch verhaal worden, met een dramatische vlucht uit een oorlogszone, een lange tocht om Europa te bereiken, frustrerend administratieve rompslomp en vele opofferingen om voor zijn droom te blijven gaan, ondanks onzekerheden en tegenslagen. De climax zou een collage zijn van prestigieuze overwinningen. “TO BE CONTINUED…“ zou verschijnen op het einde, want zijn succes voelt vooral aan als een vertrekpunt, als een belofte.
Zijn familie verliet Irak en ze kregen asiel in ons land. Sahim maakte later de overtocht, kwam eerst in Luik aan en mocht zijn familie daarna vervoegen in Leuven. In Irak studeerde hij af als boekhouder, maar daar lag zijn hart helemaal niet. Als tiener maakte hij puur voor het plezier al filmpjes, remakes van de films waar hij van hield. Maar filmmaker worden was niet aan de orde. Een paar jaar na zijn aankomst had hij de taal onder de knie. Dan deed hij een toelatingsproef in Sint-Lukas, in Brussel. Sindsdien is film zijn natuurlijke biotoop. “Ik zag mezelf als een Director of Photography, maar ik kom uit een land waar je veel verhalen over kunt vertellen. En een verhaal kunnen vertellen is de eerste stap om een regisseur te worden. Dus de beslissing om regisseur te worden in plaats van cameraman was toch geen verkeerde keuze.”
Heb je ooit getwijfeld of je documentaire of fictie zou maken?
In het eerste jaar in Sint-Lukas moet je zowel documentaire als fictie leren maken. Ik heb uiteraard getwijfeld, maar eindelijk toch voor fictie gekozen. Er zijn mensen die documentaire elementen zien in mijn films: de manier om op locatie te filmen en een zekere verwantschap met het Italiaanse neorealisme. Dus de afstand met documentaire is niet té groot. Maar soms kan je heel ingewikkelde problematieken in het Midden-Oosten best vertellen aan de hand van eenvoudige, menselijke verhalen, want anders wordt de film te zwaar of te complex. Politiek maakt deel uit van de achtergrond maar het is nooit het echte verhaal. Ik vertrek graag vanuit mezelf, verhalen die dicht bij mijn leven staan, dan kan ik het beter doorgeven. Maar ik maak geen autobiografische films.
Zagros is zeker geen autobiografisch verhaal
Ik wil inderdaad ook afstand nemen: Zagros gaat niet over mij, maar er zijn elementen uit mijn leven die Zagros ook heeft meegemaakt. Baghdad Messi (een kortfilm over een voetbalspelertje met één been, nvdr.) is eerst en vooral het verhaal van een kind met een zware handicap die voetballer wil worden, maar in dat personage zit ook veel van mijn eigen liefde voor voetbal. Het is een magische sport maar tegelijkertijd is het ook een vorm van escapisme, een manier voor mensen om te vluchten van hun realiteit.
Een van de grote uitdagingen van de filmregie is precieze instructies te kunnen geven aan cast en crew. Geen evidentie in het geval van een anderstalige.
Films maken is een moeilijke job. Je moet rekening houden met scenario, camera, licht, montage, muziek en veel meer. Het is uiteraard iets moeilijker als je dat niet in je moedertaal kan doen, maar er is ook iets universeels in de filmtaal. Ik voel me even comfortabel als ik instructies moet geven aan Vlaamse of Koerdische acteurs. Anderstaligheid is een uitdaging, maar geen obstakel.
Je hebt vaak gewerkt met niet-professionele acteurs. Voor Zagros koos je voor een professionele cast.
Zagros is een acteursfilm. Met professionele acteurs moet je niet vanaf nul beginnen, dan kan je beter focussen op het regisseren. Ervaren mensen kunnen ook altijd iets toevoegen, iets extra bijdragen aan de dialoog of de emoties.
Hoe is het schrijfproces van Zagros verlopen?
Toen we Land of the Heroes toonden in de Berlinale van 2011 werden wij (Sahim en producenten Kobe van Steenberghe en Hendrik Verthé, nvdr.) gecontacteerd door Sundance festival om een langspeelfilm te schrijven. Jaren later werd dat verhaal de basis voor Zagros, met een andere productiehuis en met de steun van scenarist Jean-Claude Van Rijckeghem.
Van waar komt de urgentie om dit verhaal te vertellen?
Ik heb de zware beslissing moeten nemen om mijn land te verlaten en naar België te komen. Dat is een terugkerend element in mijn films: mensen die onder druk keuzes moeten maken en niet uit eigen wil. Beslissingen waar je achteraf over twijfelt of ze de juiste waren, omdat ze genomen werden om de verkeerde redenen. In de context waar de film over gaat moet je vaak beslissingen nemen uit respect voor familie, traditie of cultuur en niet voor jezelf.
De rol van de vrouw staat ook centraal in je film
Ik heb een duidelijke herinnering uit 1991, toen de Iraakse overheid was weggegaan en de Koerdische de controle had overgenomen. Toen kwamen vrouwelijke Koerdische strijders naar ons dorp. Voor mij was dat magisch: vrouwen in ons conservatieve dorp waren enkel bezig met eten en vuile was en toen kwamen er vrouwen met discipline, principes en macht, vergelijkbaar met de vrouwen die tegen IS vochten in Syrië. Terwijl vrouwen in ons dorp niks te zeggen hadden, waren de vrouwelijke strijders in de bergen in een sterke positie. Het contrast was heel groot en sommigen zagen dat als een bedreiging. De positie van de vrouw in de maatschappij is een heel belangrijk element.
En toch is dit verhaal verteld vanuit het perspectief van een man
Zagros is een herder. Hij werd door zijn vader naar een bergketen genoemd. De berg als symbool is ook aanwezig in de film. Zagros is ook open minded en heeft veel respect en liefde voor zijn vrouw. Hij verlaat ook alles voor haar: zijn familie, zijn hele leven. Hij maakt zich los van de sociale druk van zijn familie, maar dat is slechts het begin van zijn proces. Wat hij vervolgens meemaakt is universeel.
Werk je al aan een volgend project?
We zijn bezig met een langspeelfilm versie van Baghdad Messi. Die kortfilm is een van de meest bekroonde Vlaamse films ooit – met zestig prijzen – en er zijn meerdere voorbeelden van succesvolle kortfilms die ook goede langspeelfilms werden. We hebben al een goed scenario en ontwikkelingssteun en we hopen volgend jaar te draaien. Of in 2019.
“TO BE CONTINUED…”, dus. Ongetwijfeld.
Zagros, een film van Sahim Omar Kalifa. Vanaf 15.11 in de bioscoop.
