Ooit werd het magisch realisme zowel een vloek als een zegen voor de Latijns-Amerikaanse kunsten. Fascinerende romans waarin de alledaagsheid wordt onderbroken door het bovennatuurlijke, logisch gevolg van het kafkaiaanse karakter van onze achterstand.
De verhalen van vele inheemse volkeren van Latijns-Amerika hebben een proces overleefd van ware uitroeiing, grotendeels dankzij de oraliteit van hun karakter. Hun kosmogonie, hun wijsheid, heeft honderden jaren stand gehouden ondanks alle koloniale inspanningen om het verleden te wissen. Alle verhalen gingen mond aan mond, van een generatie op de volgende. Ixcanul bewijst, voor wie het nog niet door had, dat film als volwaardig instrument wordt ingeschakeld in dat proces van communicatie van erfgoed en om een hele wereldvisie in eer te herstellen. En hoe!
Ixcanul (letterlijk vertaald ‘vulkaan’) is gebaseerd op een waargebeurd verhaal en wordt verteld op een heel rijke manier. In ruraal Guatemala, zal de jonge María binnenkort trouwen met een oudere man, een weduwnaar van iets beter stand dan de heel arme hoofdpersonages, maar ze is verliefd op de jonge Pepe. Het verhaal werd al een miljoen keer verteld, maar nooit – nooit! – op deze manier. De liefdesdromen van María en Pepe in de koffieplantage, haar moeite om zijn lusten en haar eigen seksuele ontwaking in toom te houden, de ceremoniële etiquette van het sociale contact, de plaag van het alcohol, de aanwezigheid van de basiselementen (vooral vuur en aarde, gekristalliseerd in een vulkaan als krachtig symbool), maken de vertelling van Ixcanul uniek.
Al vanaf het begin zorgt het religieus syncretisme van de Latijns-Amerikaanse volkeren voor een kleurrijke mengeling van christelijke tradities en gezang, met indiaanse rituelen en geloof. De plotse zwangerschap van María zal niemand verrassen en de aanwezigheid van slangen in dit vulkanisch paradijs vindt ook moeiteloos plaats naast chamanische rituelen, geneesmiddelen en de weinig romantische realiteit van een afgelegen derde wereld die met rust gelaten wil worden. Migratie vindt ook zijn plaats in het universum van de hedendaagse Maya’s. Halve waarheden, angsten en noden: achter de vulkaan ligt een geïdealiseerde wereld waar de stroom nooit uitvalt.
Ixcanul is een serene vertelling. Sereen, maar boeiend. Sereen, maar spannend: er gebeurt van alles zowel op het scherm als in de personages. Het is een wereld van prachtig gefotografeerd vulkanisch landschap waarin volle manen geteld worden en de oogst nog altijd dient als chronologische referentie. Het belang van de familie leert Juana ons, de moeder van María, een van de mooiste personages uit de recente filmgeschiedenis.
De film mag worden beticht van een lichtjes antropologische kijk naar een volk, en dat is ergens wel zo. Maar dan wordt er hier wel zonder concessies aan de slag gegaan, want de moraal van het Westen staat in contrast met de natuurlijke aanvaarding van de lusten, de natuur en het leven in de wereld van deze personages. Scenarist/regisseur Jayro Bustamante ruilt de nieuwsgierige blik van een buitenstaander voor een totaal eigen vertelling in een totaal eigen taal, zowel in dialoog als in beeld of narratieve structuur.
In de helft van de film zie je plots een straat. Veel later verschijnen andere instellingen: een ziekenhuis, een Spaanstalige overheid die niet kan communiceren met de eigen burgers. Ixcanul is een sterke aanklacht voor de erkenning van de Maya’s van vandaag als volwaardige burgers met volwaardige rechten, mensen die vandaag worden gemanipuleerd en misbruikt omdat ze in de steek worden gelaten door wie hen zou moeten vertegenwoordigen.
Ooit werd het magisch realisme zowel een vloek als een zegen voor de Latijns-Amerikaanse kunsten. Fascinerende romans waarin de alledaagsheid wordt onderbroken door het bovennatuurlijke, logisch gevolg van het kafkaiaanse karakter van onze achterstand. Ixcanul maakt komaf met dat beeld van Latijns Amerika en staat sterk op haar eigen benen met een stevig verhaal dat voor niks of niemand moet onderdoen. En dat is gelukkig geen geïsoleerd fenomeen: met de Zilveren Beer van El Club (Chili), de Gouden Leeuw van Desde allá (Venezuela) en de overwinning van Ixcanul in het Film Festival van Gent consolideert de Latijns-Amerikaanse cinema zich als de ware narratieve avant-garde van onze woelige actualiteit.
Ixcanul, van Jayro Bustamante, vanaf 25.11 in de bioscoop.
