[Kif Kif Filmblog] Citizen Four: Big Brother is Watching (écht)

De onlangs overleden Tony Scott, regisseur van klassieke Hollywood actieprenten zoals Top Gun en The Last Boy Scout bracht in 1998 Enemy of the State uit, met Will Smith in de hoofdrol. De hele film is een spannende complottheorie, waarin Smith achtervolgd wordt door de Amerikaanse National Security Agency (NSA), die tot alles in staat is om een nieuwe anti-terrorismewet goed te keuren die zo goed als alle privacy van de Amerikaanse burgers zou doen verdwijnen. Met de hulp van een ex-NSA communicatie expert, gespeeld door Gene Hackman, overleeft hij een ware spionagethriller vol traceertoestellen en geëncodeerde geheimen. Zonder privacy. No place to hide, zo ziet fictie eruit.

Na twee films over het post 9/11 tijdperk in Amerika, over de oorlog in Irak en de War on Terror respectievelijk, brengt Laura Poitras met Citizen Four een soort making of van hoe klokkenluider Edward Snowden een van de grootste leaks van gevoelige informatie van het machtigste land van de wereld voor elkaar kreeg.

Elk woord is belangrijk in deze film. De woorden van Poitras over hoe ze voor het eerst betrokken werd. De woorden van de geëngageerde journalist Glenn Greenwald over hoe Obama zijn eigen principes tegenspreekt door het misbruik van zijn macht. De woorden van wiskunde-genie en ex-NSA stafmedewerker William Binney over hoe iedereen in Amerika wordt bespioneerd sinds de aanslag op de Twin Towers. Elk woord in de e-mails van Snowden over hoe de Special Source Operation van de NSA miljarden communicaties onderschept elke dag, zonder enige wettelijke toestemming en over hoe de macht van de overheid alsmaar groter wordt. En elk woord in de retoriek die door de vertegenwoordigers van de Amerikaanse overheid wordt gebruikt om ermee weg te komen, om het justitie apparaat van het land ‘tijdelijk’ uit te schakelen for security reasons, met alle schrijnende gevolgen van dien. Maar vooral elk woord over de bredere betekenis van het begrip ‘privacy’.

De toon van de film is die van een thriller. Wat we vandaag meemaken, het feit dat overheidsinstanties toegang hebben tot onze privé-communicatie, is wat je in films kan verwachten: het is letterlijk ongelooflijk. Citizen Four maakt gebruik van het thriller-register, maar in ons achterhoofd blijft een zinnetje zich herhalen: “dit is allemaal écht”. Poitras’ kleinste stappen worden geregistreerd en elk woord dat ze schrijft wordt gelezen door ‘iemand’.

Het verhaal van Citizen Four, het verhaal van Snowden, van de massieve schending van privacy door de NSA en van de onthulling van deze inbreuk, is helder en spannend opgebouwd. Hoewel de complexiteit van de film onze aandacht eist, loont de inspanning. Maar de film is vooral een portret van engagement, in een tijd waarin men afgeschrikt wordt om zich te engageren. Een portret van verzet in een tijd waarin men bedreigd wordt, zelfs bij vreedzaam protest. Een verhaal over de integriteit achter de meest eerlijke vormen van activisme, de integriteit van wie, letterlijk, bereid is om alles te verliezen for the right cause. Zonder uiteraard te vergeten dat Snowden een mens is, die ook bij momenten zou mogen pendelen tussen narcisme, angst, egoïsme, moed, egocentrisme, naïviteit en een sterke burgerzin.

Hoewel gemaakt binnen de beperkingen van de hoogste verborgenheid, is Citizen Four verrassend knap gefilmd en spannend gemonteerd. Maar misschien is de grootste verdienste van de Oscar-winnaar voor de beste documentaire toch wel hoe verontrustend het allemaal is.

Eind maart dit jaar, ontmoette TV-icoon John Oliver Snowden in Rusland voor zijn wereldberoemde Last Week Tonight show (https://www.youtube.com/watch?v=XEVlyP4_11M). Op 1 juni zou de zogenaamde ‘Patriot Act’, die toestemming geeft voor de werking van de NSA, verlengd moeten worden en hij wilde ervoor zorgen dat de Amerikaanse burgers voldoende geïnformeerd werden om te vermijden dat die Act verlengd zou worden. Het is mogelijk dat de NSA onze privacy dagelijks zal blijven schenden. Misschien onder een andere naam, misschien stiekem, misschien in alle openbaarheid: het meest frustrerende aan de film is hoe machteloos we ondanks alles blijken te staan tegenover ondenkbaar grote machten.

In Enemy of the State gaat Will Smith uiteindelijk terug naar zijn gezin en geniet Gene Hackman van een tropisch paradijs. Dat is fictie. In het echte leven kan je niet terugkeren naar je thuisland en zit je vast in Rusland, achtervolgd door de rest van je leven.

Nu te zien inCinema Sphinx (Gent) en Cinema Aventure (Brussel). In september ook te zien in Cinema Zuid (Antwerpen)

Lees meer recensies op Kif Kif Filmblog