We blijven volgens de schrijver al te vaak hangen bij het poëtische beeld dat onze vooroordelen niet verstoort, en we zijn niet in staat de draad te volgen om te kijken wat er werkelijk gebeurt aan het andere uiteinde.
Er bestaan verschillende manieren om je liefde voor het geschreven woord te delen. De bevalligste die ik onlangs onder ogen kreeg, was Too Loud a Solitude, een kleinood van de Tsjechische schrijver Bohumil Hrabal waarin het hoofdpersonage Haňt'a al vijfendertig jaar niets anders doet dan een rode en groene knop indrukken om boeken (de ware klassiekers – wat dat ook moge zijn) tot pulp te herleiden en in een kubus perst. Elke kubus is het resultaat van zijn arbeid, een waar kunstwerk, zijn ontwerp.
“For thirty-five years now I've been in wastepaper, and it's my love story. For thirty-five years I've been compacting wastepaper and books, smearing myself with letters until I've come to look like my encyclopedias – and a good three tons of them I've compacted over the years. I am a jug filled with water both magic and plain; I have only to lean over and a stream of beautiful thoughts flows out of me.”
De mooiste boeken – volgens Haňt'a – worden niet herleid tot zijn kunst (al is een boek op zich al een kunstwerk, niet?), maar verdwijnen in zijn 'two-ton canopy of books' waaronder zijn bed een bescheiden plaats inneemt. Hierdoor vreest hij geregeld tijdens zijn slaap bedolven te worden onder de letteren. Een angst die hij telkens overwint, want wie kan nu afstand doen van zijn of haar boeken? Al die woorden en zinnen waar je een liefdesrelatie mee aangaat, een relatie die bijzonder intens is, soms zelfs passioneel! En telkens breekt je hart wanneer je de laatste bladzijde omslaat...
Kassa kassa
Daarom las ik met een frons hoe Alessandro Baricco in de inleiding van Een bepaald idee van de wereld schrijft dat hij bij een verhuizing al zijn boeken die hij tot dan toe had gelezen in 'de oude stad' heeft achtergelaten. Nu, het is niet zo dat Baricco de enige schrijver (of mens) is die zich van boeken ontdoet. Maar ze allemaal achterlaten? Dat is toch hartverscheurend!
Wel krijgt Baricco op die manier een duidelijke kijk op wat hij de voorbije tien jaar (sinds zijn verhuizing) heeft gekocht en gelezen – alsof je alle boeken ook leest die je koopt. En wordt het bovendien niet moeilijk om er de vijftig beste uit te kiezen. Over die vijftig 'beste' schreef hij een wekelijkse column in La Repubblica, en die columns zijn nu gebundeld in Een bepaald idee van de wereld.
De titel van het boek schept enige verwachting. De Italiaan is een gevierd schrijver die prijzen op de schouw heeft staan (tenzij hij ook die heeft achtergelaten). Een inkijk in zijn boekenkast lijkt dus vrij aantrekkelijk. Bovendien zouden we een beeld moeten krijgen over zijn visie op de wereld. En dat aan de hand van een lijstje met boeken. Het wordt dus niet alleen een lesje in literatuur en non-fictie, maar ook eentje over het leven! Waauw!
Baricco's persoonlijke canon? Niets van dat. Hij haast zich te zeggen dat hij zich nooit zou wagen aan zo'n uitgepuurde lijst, maar dat de opsomming eerder is ontstaan door 'toeval'. Het zijn de boeken waar hij tussen pot en pint over praat met vrienden, nadat ze klaar zijn met 'bekvechten over films en politiek'. Maar die wel een column in La Repubblica waard zijn. En verzameld worden in een bundel. Of gaat het hier om de snelle winst, het makkelijk cashen? Katschieng!
Kruimels
Het moet gezegd, de boeken waaraan Baricco zich laaft, zijn wel heel divers. Een bepaald idee opent met Open. Een autobiografie van André Agassi (al moet je niet denken dat de voormalige tennisster het boek ook zelf heeft geschreven) en maakt de cirkel rond met De autobiografie van Charles Darwin. Daartussen ligt een divers palet aan fictie en non-fictie met evenveel verschillende thema's. Sommigen had ik al gelezen, sommigen wil ik nog lezen, maar over de meesten had ik nog nooit gehoord. Erg is dat niet. Uit de soms vloeiend neergeschreven columns van Baricco kun je vrij snel afleiden welk boek je zal smaken, en welk boek je beter negeert. Al blijft het natuurlijk ook maar 'een' mening van 'een' schrijver. Ook al is die schrijver Alessandro Baricco.
Wat misschien interessanter is, is de manier waarop Baricco een definitie in elkaar puzzelt van wat literatuur volgens hem hoort te zijn en moet kunnen om de ogen van de lezer aan de letters vast te lijmen. Zit hier een verscholen poëtica in?
“Af en toe houdt schrijven dit in: het stopt vlak voor het niets; en op dat randje veegt het de kruimels bijeen die omlaag rollen van het kleurige tafelkleed waar de luidruchtige, zekere dingen zijn. Maar je zou ook kunnen zeggen: soms stopt het schrijven aan de oever van een rivier, en gaat daar lekker op de oever liggen wachten, een beetje lui, maar ook slim, tot het water de luidruchtige, zekere dingen langsvoert, nadat ze het leven zijn misgelopen.”
Leerschool
De boeken die Baricco aan bod laat komen zijn voor hem als het ware studieboeken. Hij leert net zoveel als mens als als schrijver. Dit laat zich het duidelijkst merken in zijn column over Democrazia: cosa può fare uno scrittore? van Antonio Pascale en Luca Rastello. We blijven volgens de schrijver al te vaak hangen bij het poëtische beeld dat onze vooroordelen niet verstoort, en we zijn niet in staat de draad te volgen om te kijken wat er werkelijk gebeurt aan het andere uiteinde. 'Een mooi beeld is meer waard dan een echt beeld.' Of nog anders: we moeten verder kijken dan onze neus lang is.
De conclusies die hij trekt zijn nooit wereldschokkend, eerder mak – zie vorig citaat. Maar hij gaat er misschien ook van uit dat een zekere vereenvoudiging van de letteren nog de enige manier is om mensen tot lezen te verleiden. Zo verglijdt hij in een vaak aangehaalde boutade die het einde van de lezer aankondigt:
“Ik kan me vergissen, maar mensen die tegenwoordig veel talent hebben om te schrijven, hebben ook genoeg talent om te snappen dat het niet meer zo de moeite waard is. Ik bedoel: je kunt het best doen, maar het wordt maar door weinigen opgemerkt, niemand heeft zin om erover te praten, talent wordt beschouwd als iets onelegants, romans als een marginaal genre.”
Als lezer kun je gelukkig zelf bepalen of Baricco zich vergist. Net zoals je er even makkelijk voor kunt kiezen om Een bepaald idee links te laten liggen.
Toch, blijven lezen
Niettemin wentelt Baricco zijn taalgebruik rond de vijftig boeken gebundeld in Een bepaald idee en probeert op die manier zijn lezers te verlekkeren om er op zijn minst eentje ter hand te nemen. Al wordt de liefde voor het lezen vaak mooier verwoord in de boeken zelf dan in de teksten over die boeken.
“Because when I read, I don't really read; I pop a beautiful sentence into my mouth and suck it like a fruit drop, or I sip it like a liqueur until the thought dissolves in me like alcohol, infusing my brain and heart and coursing on through the veins to the root of each blood vessel.” (Bohumil Hrabal, Too Loud a Solitude)
Alessandro Baricco, Een bepaald idee van de wereld
2014 De Bezige Bij Amsterdam
Floris Cavyn combineert lesgeven met schrijfwerk.
