Geen twaalf uur na de persvisie van Les Cowboys in Brussel begon de berichtgeving over de recente aanslagen in Parijs. Soms imiteert film de realiteit, vaak is het andersom.
Ons geheugen is kort, daarom al moeten we dankbaar zijn dat de zoektocht van Les Cowboys meer dan twintig jaar geleden begint, met de verdwijning van Kelly, een tienermeisje dat geradicaliseerd lijkt te zijn door de invloed van moslimextremisten. We beseffen meteen dat de oorzaak van haar beslissing verder in het verleden moet worden gezocht, net zoals de redenen van anderen om zich aan te sluiten bij terroristische groeperingen.
De film maakt ruimte om de vragen te stellen die bij The Broken Circle Breakdown aan de kant zijn gebleven: dat een Franse volwassen man, in een Oost-Frans dorp, een cowboyhoed draagt en naar feesten gaat waar hij en gelijkgestemden naar bluegrass luisteren, op een rodeostier rijden en line-dansen terwijl de star-spangled banner op de achtergrond wappert… Moeten we dat lezen als een identiteitsconflict? Kelly doet daar alleszins niet aan mee. En hoewel ze met haar vader danst, is het duidelijk dat ze zich niet op haar plaats voelt. Dat ze wegvlucht is dus niet echt een verrassing. Samen met Alain, haar vader, vragen we ons vanaf dan af wat er door het hoofd spookt van een jonge Europeaan die naar Afghanistan vertrekt. Of naar Syrië.
Die fascinatie met de Amerikaanse iconen wordt zowel gevierd als bevraagd in deze hommage aan de western, het Amerikaanse genre par excellence. Scenarist/regisseur Thomas Bidegain geeft aan dat zijn film een update is van John Ford’s The Searchers en andere klassiekers. Alain, de John Wayne van dienst, is dus arrogant en ongeduldig. Hij waant zich een filmheld, zou je zeggen. Omdat we hem volgen, kruipen we in de huid van een desperate vader die ook vaak ongezonde vooroordelen koestert over anderen, misschien een erfzonde van een stigmatiserend filmgenre. Een oefening in empathie, alleszins: zie de wereld maar eens door de ogen van een racist. Later, beseffen we dat hij daar ook slachtoffers mee maakt. Dat hij ook slachtoffer is van zichzelf. Dat ook zijn zoon, die met hem mee reist, zich moet verzetten tegen die haat. En die complexiteiten nuanceren voor een groot deel het simpele onderscheid tussen cowboys en indians.
De keuzes van jonge mensen
Het verhaal van deze obsessieve zoektocht wordt verteld met enorme tijdssprongen, grote ellipsen à la Boyhood. Onze recente geschiedenis wordt samengevat aan de hand van een aantal terreuraanslagen. De vader gaat ondertussen op zoek naar zijn dochter: Yemen, Denemarken, Antwerpen, Turkije, overal is hij geweest. Molenbeek wordt niet vermeld. Elke locatie geeft ook een bepaald karakter aan een hoofdstuk. De grauwe sfeer van Antwerpen en Charleville-Mézières schenkt een benauwende teneur aan de initiële onwetendheid en angst, terwijl het adembenemende landschap van Pakistan een heroïsch far west gevoel geeft aan de roekeloze zoektocht chez les talibans.
Op narratief vlak schrijft de film zich in in een traditie van interessante maar eentonige vertellingen, waarin een initiële gebeurtenis uitgemolken wordt tot er niks meer van blijft. In die zin valt de opera prima van Bidegain dichter bij de filmografie van Olivier Assayas (L’Heure d’été), dan bij die van Jacques Audiard, met wie Bidegain als vaste scenarist meermaals heeft gewerkt. Maar net zoals in andere Audiard-films (Un prophète, Dheepan) gaat Les Cowboys niet zo zeer over de oplossing van de initiële gebeurtenis, maar over de brutale veranderingen die de centrale personages zich genoodzaakt zien om daardoor mee te maken.
Naast de eigen identiteitskwestie van vader en dochter, ontstaat een andere, zo mogelijk nog groter thema en dat is de aanvaarding van de keuzes van jonge mensen. Waar eindigt het respect voor hun keuzes en begint onze verantwoordelijkheid om hen op het juiste spoor te krijgen? Wanneer moeten we ingrijpen? Wanneer niet? Ook met zulke vragen in het achterhoofd moest de Antwerpse filmmaker Mustapha Souaidi aan de slag gaan met Quelqu’un m’attend. Een verontrustende kortfilm - gemaakt met een minimum aan narratieve middelen en toch helder opgebouwd - over een meisje in aanloop naar haar vertrek. Beide films draaien rond het idee van jongeren die op een bepaald moment onbekenden worden voor hun dierbaarsten. Beide films doen het zonder oordeel, maar ook zonder aanvaarding.
Prooi voor extremisten
Vertegenwoordigt elk gezin onze samenleving? Dan is het gedrag van een gezin een allegorische manier om te reflecteren over ons gedrag als samenleving. De familieleden blijven, net zoals wij, zoeken naar een noodoplossing voor het vertrek van jongeren en geconfronteerd met de vraag “wat hebben we verkeerd gedaan?”
Geen twaalf uur na de persvisie van Les Cowboys in Brussel begon de berichtgeving over de recente aanslagen in Parijs. Soms imiteert film de realiteit, vaak is het andersom. Minder dan een week later leidde de klopjacht op de verantwoordelijken naar een appartement waar een vrouw, Hasna Aïtboulahcen, stierf na de ontploffing van een bomgordel. De vrouw werd opmerkelijk genoeg door de internationale pers voorgesteld als een “cowgirl”, omdat ze geregeld hoeden droeg en door iedereen daarom zo genoemd werd. Ze werd beschreven als een vrouw van "losse levenswandel, met vriendjes, sigaretten en alcohol”, die nooit de Koran gelezen had en pas een maand voor de aanslagen een hoofddoek begon te dragen. Ook andere daders blijken in strijd te zijn met hun identiteit bij het moment van hun radicalisering. Brahim en Salah Abdeslam zouden ooit bij hun vader geklaagd hebben dat hij hen geen islamitische opvoeding gaf, terwijl ze met drugs en alcohol geen probleem hadden.
Een film zoals Les Cowboys, zeker in de context van de huidige golf van aanslagen, laat alleen maar vragen achter. Een van de grootste vragen is wat de rol is van de identitaire zoektocht van zowel daders als mensen in hun omgeving in het proces van radicalisering en geweldpleging. In het bijzonder, de rol van onze bewuste inspanningen om één bepaalde identiteit te verbannen in het land waar individuen geboren en opgegroeid zijn. De vraag of Europa identiteitsloze mensen baart die makkelijk prooi worden voor extremisten, is niet onbelangrijk. Zeker nu we die politiek van vervreemding zelfs lijken te willen verstrengen.
Les Cowboys van Thomas Bidegain, vanaf 09.12 in de bioscoop.
Quelqu’un m’attend van Mustapha Souaidi, 11 – 13.12 @ Cinema Zuid.
