Opnieuw actueel | (Gelukkige) 60ste onafhankelijkheidsdag gewenst, Burundi

“Bij de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid van de Democratische Republiek Congo houd ik eraan u, en het Congolese volk, mijn hartelijkste gelukwensen aan te bieden.” Dit citaat uit de brief van koning Filip aan de Congolese president Félix Tshisekedi was twee jaar geleden overal in het nieuws te zien. Rwanda en Burundi worden niet vernoemd. In de berichtgeving over de genocide die ook in Rwanda plaatsvond, wordt Burundi bijna nooit vernoemd. Ook in het leven van alledag bots ik op de onwetendheid over mijn land van herkomst. 

“Sorry, waar liggen uw roots?” 

“Burundi.” 

“Ah, dat ken ik niet.”

Mijn ouders kenden de kaart van België beter dan de kaart van Burundi, omdat zij dit op school zo aangeleerd kregen

Het is moeilijk te vatten dat 60 jaar geleden, toen mijn mama al geboren was, Burundi nog een Belgische kolonie was. Mijn ouders kenden de kaart van België beter dan de kaart van Burundi, omdat zij dit op school zo aangeleerd kregen. Het was confronterend voor haar dat, hier aangekomen als volwassen vrouw, niemand leek te weten waar Burundi op de wereldkaart lag. Of dat Burundi überhaupt bestond. De gruwelijke geschiedenis die er zich afspeelde, heeft België daar achtergelaten. 

Wat één van de belangrijkste gebeurtenissen was uit de Belgische geschiedenis, was dit alleen voor ons. De Burundezen. Ik wilde er meer over weten, en ging op zoek.

Het was niet makkelijk om juiste informatie te vinden over Burundi. Vaak verschillen data of cijfers per bron. Maar de kern blijft hetzelfde. België heeft Burundi getekend. Informatie vinden over Burundi voordat het gekoloniseerd werd, is nog moeilijker. Ruanda-Urundi was eerst een kolonie van Duitsland, en in 1924 werd het overhandigd aan België als mandaatgebied door de Volkenbond, de voorganger van de Verenigde Naties. Vanaf 1885 viel Burundi onder buitenlands beheer, tot hun onafhankelijkheid op 1 juli 1962. Gedurende 77 jaar werd Burundi doorgegeven als een stuk speelgoed. 

Van etnisch geweld tot genocide

“Zijn wij Hutu’s of Tutsi’s?” vroeg ik aan mijn ouders toen ik klein was, waarop zij antwoordden dat dat geen belang had. Wij waren Burundezen

De Hutu’s, Tutsi’s en Twa’s bestonden al voor de koloniale periode, maar de Belgische bezetters besloten om de uiterlijke kenmerken van deze groepen ook te linken aan intellectuele kenmerken. Een gevolg hiervan was dat de Hutu’s en de Tutsi’s op basis van de gegeven kenmerken verschillende taken kregen. Hierdoor werd het verschil in uiterlijke kenmerken, ook een verschil in klasse. Hutu’s waren volgens de bezetters kleiner, sterker gebouwd en hadden bredere gezichtskenmerken. De Tutsi’s waren langer, met een groter voorhoofd en smallere gezichtskenmerken. De Tutsi’s kregen meer verantwoordelijkheid, meer inspraak en macht dan de Hutu’s. Dit terwijl de Hutu’s 80% à 90% van de bevolking uitmaakten, en de Tutsi’s 9% à 15%.

Nadat de Belgen vertrokken uit Burundi en Rwanda, bleef de rivaliteit leven. Dat is uitgegroeid tot diepgewortelde haat tussen de Hutu’s en de Tutsi’s. Deze haat resulteerde in het uitmoorden van ongeveer 70% van de Tutsi’s. Ze werden dus uitgemoord door hun landgenoten.

“Zijn wij Hutu’s of Tutsi’s?” vroeg ik aan mijn ouders toen ik klein was, waarop zij antwoordden dat dat geen belang had. Wij waren Burundezen. Als we ouder waren, zouden zij het ons vertellen, op voorwaarde dat we het aan niemand doorvertelden.

Moord op onafhankelijkheid

Op de dag dat Congo onafhankelijk werd, gaf Patrice Lumumba een speech waarin hij de jarenlange degoutante behandeling van de Belgen aanhaalt. Dit schoot in het verkeerde keelgat van koning Boudewijn en leidde, na andere incidenten, tot Lumumba’s moord. Zowel Lumumba als de toenmalige Burundese premier Louis Rwagasore pleitten voor de onafhankelijkheid van Congo en Burundi. De Belgische overheid was daar niet mee gediend. Toen Lumumba overgeplaatst werd naar een ‘veiligere’ gevangenis door een Belgische politiecommissaris, werd hij even later mishandeld en vermoord. De voormalige politieman Gerard Soete hielp na de moord het lichaam van Lumumba verdwijnen, maar haalde minstens een tand weg en hield die bij. Deze tand wordt dit jaar gerepatrieerd naar Congo. Pas in 2002 gaven de Belgische en de Amerikaanse overheid toe hier een rol in te hebben gespeeld; welke rol dat precies was, is tot op de dag van vandaag onduidelijk. 

Dat Lumumba vermoord werd op 17 januari 1961 in de nasleep van de onafhankelijkheidsstrijd, is bekend. Maar enkele maanden later, op 13 oktober 1961, werd ook Louis Rwagasore vermoord. De Burundese nationalistische eerste minister én kroonprins  was hoofd van de politieke partij Unie voor Nationale Vooruitgang. Rwagasore werd vermoord door de Griekse huurmoordenaar Jean Kageorgis. De moordenaar werd geëxecuteerd door de Belgische overheid, de vijf medeplichtigen door de Burundese overheid. Maar de rol van de Belgische overheid in de moord zelf, werd tot op de dag van vandaag nooit onderzocht.

Herstelbetalingen

Burundi staat in de top 5 van armste landen ter wereld. Op sommige lijsten staat ze zelfs op de eerste plaats. Overgelaten aan zijn lot na de bezetting, gevolgd door burgeroorlogen, etnisch geweld en een genocide, heeft Burundi zich nooit meer kunnen recupereren. 

Nu, 60 jaar later, leeft de spanning nog steeds onder de Burundezen. Niet alleen de spanning, maar ook de pijn, de armoede, de puinhoop. Al enkele jaren loopt er een discussie over herstelbetalingen aan Congo, bestaat er een bijzondere Kamercommissie “Congo-Koloniaal verleden”, en hebben meerdere experten een rapport uitgeschreven. Op de vraag naar herstelbetalingen sinds 2020 van Burundi, kwam nog geen antwoord.

In een gesprek zei Belgisch premier Alexander De Croo (Open Vld): "Mijn ervaring is dat je een land niet uit extreme armoede kunt halen met een zak geld. Je moet ervoor zorgen dat landen sterke instellingen hebben, corruptie uitroeien en er moet een politiek leiderschap zijn dat niet alleen bezig is om zichzelf te verrijken, maar dat ook bezig is met zijn bevolking." 

België heeft een onmiskenbare, negatieve invloed gehad op zijn kolonies. De gedwongen arbeid aan hongerlonen onder mishandeling, de grondstoffen die werden ontgonnen, het verscheuren van een volk… Daar hoort meer dan herstelbetalingen bij

Dat De Croo geld ziet als een slecht gekozen hoofddoel, mag geen excuus zijn om niét aan herstelbetalingen te doen. Zouden wij, vertrekkend vanuit zijn theorie, net niet actief moeten inzetten op het uitroeien van corruptie en er op inzetten dat Congo, Burundi en Rwanda aan een opbouw van sterke instellingen kunnen werken? Dit begint bij de staatshoofden, de politiek, beleidsgesprekken… Het is mogelijk, maar er werd nog geen moeite gedaan om actief in te zetten op praktisch herstel.

In een aflevering van Zwijgen Is Geen Optie verwoordt Olivia Rutazibwa dit heel goed. De insteek waarmee je aan herstelbetalingen en heropbouw van Congo, Burundi en Rwanda begint, of hoe je dit invult, is belangrijk. Je bent geen land aan het 'helpen' omdat je dit uit solidariteit of barmhartigheid doet. Of omdat je een groot hart hebt en inzit met “ontwikkelingslanden”. Je doet dit om een land te herstellen. Herstellen van een vreselijke geschiedenis waar België mee de oorzaak van is. Het is een plicht daarvoor de verantwoordelijkheid op te nemen. En die verantwoordelijk kan je niet enkel 'afkopen'.

België heeft een onmiskenbare, negatieve invloed gehad op zijn kolonies. De gedwongen arbeid aan hongerlonen onder mishandeling, de grondstoffen die werden ontgonnen, het verscheuren van een volk… Daar hoort meer dan herstelbetalingen bij. Daar hoort heropbouw, steun en erkenning tegenover te staan. Erkenning omdat de naweeën van de kolonie nog dagelijkse realiteit zijn in een heel land en daarbuiten. Omdat mensen nog steeds pijn, trauma’s, honger met zich meedragen als gevolg van een geschiedenis die vergeten, genegeerd en zelfs niet volledig onderzocht wordt. Erkenning is belangrijk, want zonder erkenning wordt de geschiedenis ontkend.