We moeten iets doen. Niet alleen in Turkije, maar over de hele wereld. Er is veel onrecht, onrecht dat we moeten bevechten.
Met Ha'fest wil de Handelsbeurs in Gent de genregrenzen binnen de muziek overschrijden. Op de laatste dag van het vierdaagse festival speelde het Turkse Baba Zula ten dans. Frontman Murat Ertel wordt gezien als een van de drijvende krachten achter het verzet tegen de huidige regering in Turkije. 'Onze president is een dictator.'
Midden in een nacht, rond 5u 's morgens, vallen zestien gewapende politieagenten het huis van Ertels 84-jarige oom binnen. Ze lichten de oude man uit zijn bed en doorzoeken zijn huis. Ze nemen alles mee. Alles wat mogelijk als bewijs kan dienen op een proces dat er nooit zal komen. Elke cd, alle brieven, kleine notities. Elk handgeschreven stukje papier verdwijnt in de grote zak. Ze gooien de oom in een kale cel. Het is winter en ijskoud. Drie lange dagen trotseert de oude man vriestemperaturen en onwetendheid. Als hij uiteindelijk vrijkomt, krijgt hij een hartaanval. Hij wordt opgenomen in een ziekenhuis, waar hij twee dagen later overlijdt.
'Ze hebben mijn oom vermoord,' stelt Ertel ferm. 'Het enige wat hij deed was schrijven. Hij heeft niemand iets misdaan.'
Het gebeurt wel vaker in het huidige Turkije. Journalisten, intellectuelen, studenten, maar ook politici en politieagenten, iedereen die kritiek heeft op het repressieve regime kan hetzelfde lot ondergaan als dat van Ertels oom. Ze plaatsen vals bewijs, nemen 'de beklaagde' mee naar de gevangenis, maar geven hem/haar geen straf. 'Je wacht op een rechtszaak die uitblijft. Twee jaar, vier jaar... Je moet wachten en wachten, en je weet niet wanneer je zaak voorkomt. Het is een mentale foltering.'
Volgens Ertel kan een eventuele toetreding van Turkije tot de EU een ommekeer teweegbrengen. 'Niet zozeer op economisch vlak, dat zie ik eerder als een negatieve evolutie, maar op humanitair vlak. De democratie is op sterven na dood in Turkije. Onze president Abdullah Gül is een dictator die zichzelf versterkt door nieuwe wetten te creëren om zichzelf te beschermen en sterker te maken. Premier Recep Tayyip Erdoğan probeert onze persvrijheid en vrijheid van meningsuiting de mond te snoeren (het aan banden leggen van Twitter en YouTube is intussen opgeheven, fc). We leven in een gevaarlijke situatie. De brutaliteit waarmee mensen geconfronteerd worden is ongelooflijk. Heel lelijk. Heel gewelddadig.'
Een poëtische beroering
Murat Ertel stamt uit een familie van kunstenaars. Al van jongs af aan maakte hij kennis met beeldende kunst, theater, literatuur, en … muziek. Zowat alle mogelijke genres schalden door de huiselijke boxen. Van Bob Dylan, over westerse klassieke muziek en Ravi Shankar, tot Latijns-Amerikaanse muziek en Russische koren. Alles wat hem ter ore kwam, nam hij op. 'Het luisteren naar muziek startte toen ik werd geboren. Het is iets natuurlijk.'
Als kind al wilde hij vooral iets toevoegen aan de muziek, hij wilde erop reageren. Hij behoedde zichzelf voor de kopieerdrang die veel muzikanten voelen. Hij speelde mee. Ertel veruitwendigt de muziek die hij hoort in zijn hoofd. In die zin wil hij zichzelf en zijn muziek continu heruitvinden. 'Mijn eerste doel is om beter te worden dan mezelf.'
Als muzikant vindt hij het moeilijk om origineel te blijven, 'want er zijn zoveel invloeden. Het belangrijkste is om te luisteren naar wat je zelf wil horen, en niet toegeven aan wat mensen van je willen horen. Veel muzikanten verliezen die balans. Ze willen goed klinken, bekend raken – of hun positie behouden – en hits scoren.'
In de jaren 1960 ontstond er een belangrijke psychedelische beweging in Turkije. Na het einde van de tweede wereldoorlog opende de westerse wereld zich voor andere culturen, in eerste instantie voor Indische en Afrikaanse. De Beat-beweging ontstond en in navolging daarvan de zen- en hippiebeweging. Vooral die laatste ontwikkelde zich sterk in Turkije. Onderweg naar India passeerde de hippiepelgrimage door Istanboel. Ze volgden de historische handelsroute die ooit kruiden en zijde naar onze contreien bracht. De hippies introduceerden hun muziek, cultuur en verschijning in de Turkse miljoenenstad en kregen veel navolging.
Ook Murat Ertel liet zich meevoeren. Niet alleen zijn muziek is doordrongen van psychedelica, ook zijn uiterlijk draagt de kenmerken van de hippiebeweging. De uiteinden van zijn dikke snor verdwijnen onder zijn kin. En meermaals brengt hij zijn lange droge haren samen achter zijn hoofd alsof het draden van een marionet zijn. Hierbij stoot hij consequent de staande lamp aan zijn linkerzijde omver, maar slaagt er ook telkens weer in het kantelpunt te vermijden. Hij lijkt gezapig, maar is overtuigd. 'Mijn vader zei altijd dat als iets kunst wil worden, het een gevoel van poëzie moet bevatten. Ik geloof hem. Het is de essentie.'
Van onderuit
Als kind zag Ertel hoe de democratie in Turkije met voeten werd getreden. Hij zag hoe de schrijvers en schilders in zijn eigen familie werden gefolterd en gevangen gezet. Hij zag oplaaiende vlammen boeken likken. En ook vandaag nog bekleedt de democratie in Turkije geen al te prominente rol. 'Mensen werden in het verleden ontvoerd en vermoord. Nu gebruikt de politie chemicaliën en gasbommen. Ze schiet met plastieken kogels, mikken op de ogen van de mensen. Ook op die van kinderen. En de politie wordt niet gestraft voor hun daden. Er raken duizenden mensen gewond, er zijn er al gestorven tijdens de protesten, maar Erdogan blijft de onlusten ontkennen.'
Bij de laatste regionale verkiezingen haalde de AK-partij (partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling, fc) van premier Erdogan nog 43%, ondanks de vele betogingen tegen zijn beleid. Die score is volgens Ertel makkelijk te verklaren. 'De regering houdt de mensen dom. Ze hebben een groot percentage van de media in handen, en dat brengt veel macht met zich mee. Toen er duizenden mensen op straat kwamen in het centrum van Istanboel, toen er duizenden mensen protesteerden en de confrontatie aangingen met de politie, toonde CNN Turkije en NTV (Turkse nationale nieuwszender, fc) documentaires over pinguïns.'
Ook Ertel vecht. Zijn muziek wordt geweerd van radio en tv, vooral omwille van de teksten, die als politiek worden aanzien. Toch ziet hij het als zijn verantwoordelijkheid – als kunstenaar – om te blijven strijden. 'We moeten iets doen. Niet alleen in Turkije, maar over de hele wereld. Er is veel onrecht, onrecht dat we moeten bevechten. Laat ons samen een front vormen, schouder aan schouder. Laat ons tegenstand bieden!' Stéphane Hessel is niet dood.
Ertel prijst de jongeren, de studenten die vechten tegen tanks. Hij voelt hoe meer en meer mensen zich beginnen te organiseren, al zijn ze nog niet groot in aantal. 'Ik had niet het gevoel dat de jonge generatie zich zou tonen, dat ze het zich zouden aantrekken. Ik vreesde dat ze onwetend zouden blijven. Maar ik heb me vergist. Deze mensen waren de kern van het protest. Ook de vrouwen beginnen zich te roeren, uit schrik dat ze hun verworven rechten zullen verliezen. Nu heb ik hoop.'
Taksim
Baba Zula is een muziekgroep die ontsproten is aan de cultuur van Istanboel. De stad is een onuitputtelijke bron van inspiratie die Ertel blijft verrassen. Hij praat over het cliché waar oost en west elkaar ontmoeten, en bevestigt het. 'Het is een plek waar het samenzijn, die eenwording ook echt plaatsvindt, zonder dat het artificieel aandoet. Het werkt inspirerend als je je als muzikant openstelt voor de rijke geschiedenis van de stad. Al die culturen, zoveel beschavingen die doorsijpelen in het Istanboel van vandaag. Het verandert je. Elke dag opnieuw.'
Voor Ertel is elke performance een ritueel. Hij probeert op het podium verschillende kunstvormen met elkaar te combineren. Theater, poëzie, schilderkunst, dans... 'Ik denk dat onze performances vrij uniek zijn. Je zal nooit twee keer dezelfde zien. Het is niet alleen kijken en luisteren naar muziek, je moet het ook voelen. Het wordt een totaalervaring.'
Tijdens het concert in de Handelsbeurs neemt Baba Zula het publiek mee op een trip met vele hoogtes en laagtes. Ze bouwen muzikale muren op die ze even makkelijk weer slopen. Begeleid door de grote trom trekt Ertel het publiek in. Hij werkt als een magneet. Bij concerten zijn er altijd mensen die zich verschuilen in de schaduw achterin de zaal, maar hier gaat Ertel rechtstreeks de dialoog aan met zijn publiek. Na zijn passage beginnen enkele mensen zich tegen het podium aan te schurken. Heupen wiegen, knieën buigen, allen op het ritme van de muziek die als een warme stroom over het publiek vloeit. De kwast aan het uiteinde van Ertels elektrisch versterkte saz deint zachtjes heen en weer.
Een schel geluid weerklinkt, iemand fluit op zijn vingers. Murat Ertel en toetsenist/percussionist Levent Akman zijn op het podium verschenen, hun gezicht verscholen achter een Guy Fawkesmasker, en zwerven als verloren zielen tussen de andere muzikanten. Een vrouw uit het publiek schreeuwt iets in het Turks:
HER YER TAKSIM!
HER YER DIRENIŞ!
De slogan – Overal Taksim! Overal verzet! – wordt onmiddellijk herhaald door verschillende mensen, en ook de muzikanten staan haar bij. Twee vingers spreiden zich en vormen het ware V-teken. Op de achterwand van het podium slingert een zwarte slang zich rond een naakte vrouw. Met opengesperde bek, klaar om toe te slaan. De vrouw blijft er stoïcijns onder. Ze weet dat het leven gevaar in zich draagt, en ze is bereid te sterven. Zolang recht geschiedt.
>>> Floris Cavyn combineert lesgeven met schrijfwerk.
© Caroline De Meyer
