[Recensie] De Zwarte Schande > over de rol van de Afrikaanse gemeenschap voor, tijdens en na die Grote Oorlog.

De Zwarte Schande, een productie van Bleeding Bulls, gaat onder meer over herinnering. In het jaar waarin 50 jaar migratie wordt gevierd en waar het publiek bijna dagdagelijks in aanraking komt met de herinnering aan de Grote Oorlog blijken er nog steeds invalshoeken die niet op de aandacht van het grote publiek kunnen rekenen. Een van die invalshoeken is de rol van de Afrikaanse gemeenschap voor, tijdens en na die Grote Oorlog.

Het publiek, een mengeling waarin uiteraard de Afrikaanse gemeenschap sterk vertegenwoordigd is, wordt al bij de inleiding door Omar Ba aangesproken.  Het theaterstuk herdenkt de bijdrage van Afrikaanse soldaten aan de Grote Oorlog, een oorlog die vaak enkel gekend is uit de geschiedenislessen of de verhalen van grootmoeder en/of grootvader. Hoewel er talloze plechtigheden plaatsvinden die die Grote Oorlog en zijn gevolgen herdenken, wordt de Afrikaanse gemeenschap daar vrijwel volledig van uitgesloten. En daarom doen ze dat maar zélf, op eigen kracht en op zeer kleine, lokale schaal, onder meer met dit erg straffe theaterstuk.

Wie een beetje de actualiteit volgt, weet dat een politicus bevoegd voor Asiel en Migratie onlangs de economische meerwaarde van migranten aan de orde stelde. Een meer dan walgelijke uitspraak die bewijst dat anno 2014 het soms nog steeds naar menselijkheid zoeken is met een vergrootglas. Het zijn uitspraken die aantonen dat uit de enorm rijke geschiedenis nog steeds te weinig écht blijft hangen.

Het verhaal van Maarten Edmund Schiltmeier

Op de scène zien we een stellage, een grote metalen constructie. We zien zandzakken, zien een jas die aan oorlog doet herinneren. Een bel. Een bal.

De lichten gaan uit. En we horen klassieke muziek. Maarten Edmund Schiltmeier, gespeeld door Maarten Goffin, komt het podium op.  Hij is een Duitser die opgegroeid is in De Klinge, een klein dorpje in het Waasland. Maarten droomt van een carrière als profvoetballer. Hij verslijt als jonge, beloftevolle speler echter de ene ploeg na de andere, speelt even bij de jonge Rode Duivels alvorens bij KSK Beveren aan de slag te gaan. King Kong is er zijn bijnaam. Zijn voetbalcarrière is er een waarbij hij vanalles ondergaat om toch maar een enkel succesmoment te kennen, het moment waar hij een leven lang naar uitgekeken heeft.

Tirailleurs Sénegalais

Als zijn grootvader Jean-Marie sterft krijgt hij het verslag in handen van de rechtszaak die Frankrijk heeft aangespannen tegen zijn overgrootvader Seydou N’Diaye, een Tirailleur Sénegalais met ruime ervaring aan het front. Dat ene document beslaat 100 jaar en brengt verschillende generaties bijeen. Seydou is een van de zovele Afrikanen die zich 100 jaar geleden liet overhalen door de koloniale overheerser om ‘voor het vaderland’ in Europa te komen vechten in ruil voor het Franse staatsburgerschap.

Bijzonder mooi is dat tijdens de voorstelling verschillende stemmen vorm krijgen. Maarten speelt een centrale rol, maar ook de rol van grootvader en overgrootvader worden erg goed belicht.

Maarten speelt ook goed met de beschikbare ruimte: meer dan eens duikt hij de zaal in om er het publiek rechtstreeks aan te spreken. In die zin is de voorstelling echt wel face-to-face. Vraag én antwoord.

Maarten tot iemand op de allereerste rijen : “Wist je dat ons zenuwstelsel onderontwikkeld is? Onze commandant heeft ons dat verteld. Nijp maar,” illustreert dit bijvoorbeeld heel goed.

De rol van het geheugen

Ook die passages waarbij Maarten het publiek direct aanspreekt werken. Of mr. X of mevr. Y iets van de Grote Oorlog weet, wat voor Maarten de aanleiding is om de hele geschiedenis in een kort bestek erdoor te jagen aan een tempo waarbij de soldaten aan het front destijds sneuvelden. Hetgeen bovendien nog eens in de verf wordt gezet door het gebruik van allerhande visuals die elkaar aan hoog tempo, zoals een ratelend machinegeweer, opvolgen.

De Zwarte Schande

De voorstelling is ook erg dynamisch. Meerdere keren maakt Maarten goed gebruik van de stellage: is het niet om er ergens een de vele vlaggen te planten, dan wel om het publiek te groeten vanop een boot. Heel fraai is ook het moment waarop hij zich in die stellage verstopt, zich zo héél klein – bijna nietig – maakt. En er de gruwel van de oorlog overloopt. Al die jonge soldaten, gesneuveld voor vlag en eer en waarom ?

Bijzonder sterk is ook het slot. We zien in een videofilmpje hoe op witte grafzerken zwartgekoolde bloemen neergelegd worden op de donkere tonen van Massive Attacks ‘Angel’. De witte onschuld die het zwijgen opgelegd wordt door het verhaal van ‘de zwarte schande’.

Nabespreking : de complexe relatie tussen oorlog en voetbal

Applaus weerklinkt. Als dat wat uitdooft, neemt Maarten even de tijd om het stuk te schetsen. Op reis in Burkina Faso hoorden de Bleeding Bulls een muzikant aan de slag met een tekst over diens overgrootvader. Maarten zegt meer geacteerd dan gestudeerd te hebben en begint de achtergrond van die tekst te onderzoeken. Hij stelt zich de vraag hoe het komt dat we hier vrijwel niets vanaf weten. Een pertinente vraag die met het stuk deels een antwoord krijgt.

Tijdens de voorstelling worden oorlog en voetbal met elkaar geassocieerd. En intuïtief voelen we aan dat die associatie niet willekeurig is. Denken we maar aan de vele, vaak racistisch gekleurde gebeurtenissen die de sport ontsieren. Tegelijkertijd is voetbal universeel en uitgesproken multicultureel.

En als al die zaken tegen een bredere context geplaatst kunnen worden, bijvoorbeeld tegen onveiligheid, criminaliteit en migratiebeleid, dan is deze voorstelling een indrukwekkend statement. En dat begint met elkaar wat liever te zien, en met passie en mededogen.

Tekst en regie: Zouzou Ben Chikha

Spel: Maarten Goffin

Concept en video: Joost Wynant

Productie: Liesbeth Stas

Techniek: Maarten Snoeck

Scenografie: René Deben

Kostuum: Marij De Brabandere

Muziek: Tom Goethals

De speellijst 2014 – 2015 is hier te vinden.