Een voorbeeld van samenwerking in tijden van individualisme. Een genadige vertelling in harde tijden, in tijden van meedogenloos beleid.
Het zijn moeilijke tijden voor de filmindustrie. Door vele factoren zien bedrijven zich genoodzaakt om te besparen, om minder films te maken en te distribueren. Zalen sluiten hun deuren en zelfs de kwaliteit van het aanbod daalt. Papieren filmtijdschriften zijn grotendeels onnodig en recensenten moeten daar creatief mee omgaan. Iedereen voelt de gevolgen van de (te) snelle overgang naar de digitale era.
Tegelijkertijd ontstaan nieuwe spelers, nieuwe dynamieken. Mensen die films maken zonder budget, in hun eigen kamer, in hun vrije tijd. Opgeleid of niet, ervaren of enthousiast: mensen ontdekken goedkope manieren om films te draaien, te monteren en te distribueren, en gaan er aan de slag mee. Dit maakt deze tijden niet alleen beangstigend, maar ook enorm interessant. Want het ontstaan van deze nieuwe initiatieven betekent ook de vertelling van nieuwe verhalen.
Helemaal bottom-up
Op enkele uitzonderingen na, wordt diversiteit – als die er al is – in de Vlaamse film gereduceerd tot miserie. (Kans)armoede, criminaliteit, alles wat we als samenleving willen bestrijden. Voor een groot deel is dat geen weerspiegeling van de realiteit, maar een perceptie van die realiteit vanuit een dominant perspectief, een heersende ideologie, een hegemonische structuur. Die eenzijdigheid valt voor een deel te verklaren met de vaststelling dat ‘divers Vlaanderen’ amper betrokken is in de filmproductie.
Het was lang wachten tot de komst van makers met een andere etnisch culturele achtergrond, maar die bevestigde veel bestaande clichés: zowel in de films van Fallah en El Arbi als die van Kadir Balci gaat het over variaties van de bestaande herkenbaarheden. Het ligt dus niet alleen aan het gebrek aan diversiteit in gezaghebbende functies binnen de filmstructuur: er is ook iets mis met de structuur zelf.
Het is daarom niet verrassend dat als er verandering komt, die niet binnen die formele structuur gerealiseerd wordt. Somer, een film van sociaal-artistieke werkplek Victoria Deluxe, wijst op een dergelijke ontwikkeling. De krachten die Somer mogelijk hebben gemaakt staan grotendeels los van de audiovisuele sector die men met zorg en moeite, en in moeilijke omstandigheden draaiend wil houden. Productiehuis Potemkino speelt in die zin een belangrijke ondersteunende rol. Als de klassieke film getypeerd wordt door een top-down strategie, dan is Somer helemaal bottom-up. En dat zie je meteen.
Portret van een utopie
In Somer staan we voor een eenvoudige allegorie van onze samenleving: een camping aan de kust, een tijdelijk verblijf waar mensen toch lang genoeg wonen om te kunnen spreken van samen leven. Om de noodzaak aan dialoog te ondervinden. Om elkaar te verrijken en lastig te vallen.
De personages van Somer werden samen met de spelers gecreëerd. Maar het blijven personages: een vrouw met een overdonderende kinderwens, een verliefde vriendin, een koppel van middelbare leeftijd dat uit elkaar dreigt te gaan, een workaholic en haar nogal humeurig lief, vier jonge moslims die naar Oostende moeten rijden om te bidden, een vrouw die haar man niet kan loslaten en een man die bang is van de doden. Onder andere. Het verhaal is wat er gebeurt als je hen door elkaar schudt. Het resultaat is bij momenten ontroerend, bij momenten grappig.
Somer is een portret van een utopie. Niet omdat de gemeenschap die geportretteerd wordt perfect is, verre van. Wel omdat er altijd een expliciete bereidheid is om conflicten op te lossen. Omdat het een wereld is waarin mensen zich verontschuldigen wanneer zij in de fout zijn gegaan, zonder ‘maar’.
Somer is ook een ambitieus project omdat het tegen elementaire narratieve conventies in gaat. In plaats van een held wiens parcours we meemaken als publiek, volgen we hier een tiental personages, ieder met een verhaal en een identiteit. In plaats van grote conflicten, stijgende emotiecurves en keiharde beslissingen die onze empathie proberen aan te spreken, zien we hier de kleine dilemma’s van de gewone mens. In de film is confrontatie nooit een doel op zich, maar een uitdaging. En de zoektocht naar een weg is de rode draad door deze “Ensoriaanse mozaïek” heen.
Reality check
Somer is niet alleen een boeiende vertelling met vindingrijke passages. Het is niet alleen een allegorische microkosmos waarin de mensen, de dynamieken en de symbolen ons stof genoeg bieden tot nadenken en zelfreflectie. Somer is niet alleen een uitnodiging om onszelf een beetje meer als mensen te zien en om onze diversiteit een beetje meer te vieren. Het is ook een confronterende reality check voor een sector waarin men al veel te lang schuilt achter dezelfde argumenten – we vinden ze niet, ze zijn niet rijp genoeg, er valt met hen niet te werken, noem maar op – om geen werk te maken van wat al decennialang een urgentie vormt.
Als Somer een film kan worden waar diversiteit meer is dan dieven en sukkelaars; als Victoria Deluxe met een fractie van een klein budget een superdiverse cast kan samenstellen en een passende structuur kan vinden om een plaats te geven aan hun talent; als mensen zich wekenlang vrijwillig kunnen inzetten voor zo’n grootse onderneming als de filmmakerij, is het niet mogelijk dat het mét subsidies niet lukt. Dat is een van de meest interessante ontwikkelingen van deze tijden: dat de filmindustrie lessen kan trekken uit kleinschalige opkomende initiatieven.
Somer is een voorbeeld voor mens en industrie. Een voorbeeld van samenwerking in tijden van individualisme. Een genadige vertelling in harde tijden, in tijden van meedogenloos beleid. En daar mogen we dankbaar voor zijn.
Somer, van Victoria Deluxe, geregiseerd door Dominique Willaert en Leen Roels. Te zien in Sphinx Cinema en andere locaties. Meer info: http://www.victoriadeluxe.be/somer-film/
