In Over leven in een risicomaatschappij, een goed en overzichtelijk handboek waarin de grote maatschappelijke problemen van deze tijd netjes op een rij worden gezet, is de inspiratie van de Duitse socioloog Ulrich Beck die in 2007 Weltrisikogesellschaft. Auf der Suche nach verlorenenen Sicherheit uitbracht, duidelijk aanwezig. Ook nu weer is het denken van Ulrich Beck – en van stadsocioloog Eric Corijn – duidelijk aanwezig. Het gaat tegenwoordig in de grote steden op deze planeet niet meer over diversiteit tout court, maar over ‘superdiversi- teit’, een term die in 2007 voor het eerst werd gelanceerd door de Engelse onderzoeker Steven Vertovec.
Antwerpen
De cijfers – en Geldof geeft er heel wat, vooral over zijn thuisstad Antwerpen – liegen er niet om. De grote steden worden steeds meer majority-minority cities: steden waar de meerderheid van de bewoners uit een brede waaier van minderheden bestaan. Ook Antwerpen, hoewel een kleiner broertje van de wereldsteden, volgt die tendens. Het volgende decennium zal de ‘meerderheid uit minderheden’ bestaan. Politiek stuit die ontwikkeling op veel tegenstand. Zo verwijst Geldof naar het afvoeren van de slogan “ ’t stad is van iedereen’ van het nieuwe stadsbestuur onder leiding van het Vlaams-nationalistische NVA: “Dat kan enkel gezien worden als een krampachtige poging om de verdwijnende meerderheidscultuur krampachtig in stand te houden.” (p. 125) Enkele cijfers van die superdiversiteit? In Antwerpen is vandaag bijna 60 procent van de kinderen jonger dan tien jaar van allochtone origine. Bij Antwerpenaren onder de veertig jaar is iets meer dan de helft allochtoon. Bij 37 procent van de kinderen in het lager onderwijs in Antwerpen sprak men in 2011 een andere taal dan het Nederlands. In de superdiverse wijken zoals Antwerpen-Noord en Borgerhout, leeft op iedere twintig officiële bewoners minstens één zonder papieren. Dat laatste zegt iets over ‘de verborgen stad’ , over de werkelijke stad die steeds meer verschilt van de wettelijke stad. Geldof merkt terecht op dat bij het beschrijven van die etnisch-culturele diversiteit de bestaande begrippen maar een deel van de werkelijkheid dekken. Hij schrijft het mooi: “Onze woorden schuren langs de werkelijkheid en blijven steeds vaker haken.” (p. 34) De stedelijke werkelijkheid is wat ze: superdivers en ongelijk.
Kosmopolitische bril
Om te proberen die nieuwe werkelijkheid te begrijpen, mogen we geen verouderde bril hanteren, maar een kosmopolitische. Dat is de stelling van Geldof, waarvoor hij verwijst naar Ulrich Beck: “Cruciaal bij een kosmopolitische blik is de stap van een exclusief of/of-denken naar een inclusief en/en-denken. Wie de superdiversiteit vanuit een en/en-logica probeert te begrijpen, krijgt oog voor een realiteit waarin mensen niet op één kenmerk vast te pinnen zijn. Met de superdiversiteit krijgen we een samenleving van meervoudige en gelaagde identiteiten.” (p. 65) Het zou ook anders kunnen. In het spoor van Eric Corijn (‘Kan de stad de wereld redden?’) kunnen steden ook als emancipatiemachines werken, maar zo zegt hij, dan is ‘er nood aan een beleid op alle niveaus dat de voorwaarden schept om het potentieel van de huidige superdiversiteit maximaal aan te spreken in plaats van een deel van de tweede en derde generatie verloren te laten lopen tussen school en arbeidmarkt.’ (p. 183) Superdiversiteit is niet alleen een culturele maar zeker ook een sociaaleconomische uitdaging. De dualisering in de grote steden neemt toe – samen met de politiek apathie van een steeds groter worden groep jongere werklozen die no-future hebben. Daarvan is Geldof zich ten zeerste bewust en hij besluit dan ook: “De manier waarop we met onze superdiversiteit omgaan, zal de toekomst van onze steden en van onze samenleving mee bepalen. Wij hebben de keuze en de verantwoordelijkheid om er samen een scenario van hoop en empowerment van te maken.” (p. 183)
Boeiende zoektocht
Dit boek is het resultaat van een zoektocht naar bruikbare kaders die mensen in de praktijk kunnen inspireren bij het omgaan met de veranderingen die superdiversiteit met zich meebrengt. Dat schrijft de auteur in ‘Coda’. Superdiversiteit is een boeiende zoektocht geworden. De heldere en toch genuanceerde formulering maakt dat dit boek meer is dan voer voor uitsluitend sociologen; het richt zich naar een ruim publiek waarbij de auteur zeker ook zijn studenten voor ogen zal hebben gehad. De sterkte van dit boek heeft ook te maken met de achtergrond van de auteur die niet alleen kan terugvallen op zijn sociologische kennis, maar ook op zijn politieke ervaringen als Groen!- politiek mandataris en OWMW-raadslid in Antwerpen. Het combineren van die sociologische groothoeklens met het vergrootglas op Antwerpen maakt het universele thema specifiek en omgekeerd.
>>> Dirk Geldof (°1965) is lector sociologie en onderzoeker aan het Hoger Instituut voor Gezinswetenschappen in Brussel en doceert diversiteit, armoede & stad in de opleiding Sociaal Werk aan de Karel de Grote Hogeschool te Antwerpen, maar daarnaast is hij ook een productief publicist. Na Onthaasting, Niet meer maar beter en We consumeren ons kapot en Onzekerheid, Over leven in een risicomaatschappij verschijnt nu Superdiversiteit, hoe migratie onze samenleving verandert.
>>>> Dit boek werd uitgegeven bij Uitgeverij ACCO, meer info vindt u hier
Eind deze maand verschijnt bij EPO het boek 'Superdiversiteit en democratie' van Ico Maly, Jan Blommaert en Joachim Ben Jakoub. Meer info vindt u hier
