20 april 2023. Ik wandel door het drukke centraal station van Antwerpen naar de trein met bestemming Brussel. Ik neem snel plaats en kan even terug op adem komen. Ik ben superenthousiast, want vandaag heb ik de eer om 5 powerhouses van vrouwen te interviewen: theatermakers Tea Tupajic en Katrina Mäntele en de uit Noord-Irak gevluchte Yezidi vrouwen Njalaa Matto, Awaz Abdi en Intisar Oso.
Op dat moment belt Nadia, communicatiemedewerker bij de KVS. Ze laat weten dat ze me vandaag zal begeleiden naar het podium. Huh, het podium? Ik wist helemaal niet dat ik het interview op een podium moest afleggen. Nadia laat me weten dat ik helemaal geen paniek moet hebben. Toch begin ik een beetje te stressen. Maar eens de trein vertrekt is het alsof hij mij wegneemt van de stress en geniet ik van het mooie uitzicht en het zonnetje tijdens mijn treinrit naar Brussel.
Het interview gaat over het theaterprogramma 'Licht'. Dit is geen typische voorstellingreeks, zoals die gewoonlijk gemaakt zijn voor een publiek. Op uitnodiging van regisseur Tea Tupajic dalen drie Yezidi vrouwen af naar hun herinnering aan de gruwel die ISIS hen aandeed in Noord-Irak.
"Mensen zien het en ervaren het verhaal op een andere manier door onze lichaamstaal. De manier waarop mensen in het theater naar een verhaal luisteren is anders, meer met een open blik"
"Duizenden mannen zijn daar vermoord en begraven in massagraven. Duizenden vrouwen en kinderen werden gevangen genomen, ontvoerd naar IS-gebied en misbruikt," zo staat te lezen op de website van VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR. "Ontvoerde Yezidi vrouwen en meisjes werden verhandeld, vernederd en vermoord. Ze werden veelal gebruikt als slaaf en werden regelmatig onderling verkocht. Daarnaast werden Yezidi vrouwen verkracht door IS-strijders en gedwongen om met hen te trouwen."
De voorstelling 'Licht' bestaat voor Njalaa, Awaz en Intisar, het publiek is een luisterende bondgenoot. Na een jaar van voorbereiding komen de vrouwen op het podium om te vertellen wat er met hen is gebeurd, precies zoals zij het zich herinneren. Ze geloven in de kracht van theater als gemeenschappelijk platform om verhalen te delen, zo laten ze hun verleden achter bij het publiek. Elke avond wordt een deel van het verhaal gebracht, ongeregisseerd, niet van tevoren uitgestippeld. 'Licht' duurt tot de vrouwen zelf vinden dat het verhaal verteld is.
Ik kom aan de cafetaria van de KVS aan en bestel een koffie verkeerd terwijl ik het interview in mijn hoofd nog een laatste keer overloop. Wanneer communicatiemedewerker Nadia uit de lift stapt en naar me toekomt, laat ik haar weten dat ik aan het stressen ben. Dit is niet zomaar een interview en ik wil geen verkeerde vragen stellen, of zelfs beginnen huilen. Nadia stelt me gerust en laat me weten dat ik gewoon mezelf moet zijn.
Er doekjes om winden is mijn stijl niet, dus we vliegen er gewoon meteen in. Ik vraag de vrouwen waarom ze het zo belangrijk vinden dat mensen hun verhaal horen. De vrouwen antwoorden in het Duits, theatermaker Tea vertaalt. Najlaa neemt het voortouw. “Dit medium geeft me energie en de kans om mijn verhaal te delen. Het gaat me inderdaad echt om het belang van het delen van dat verhaal, dit theater is geen vorm van therapie.”
Awaz pikt erop in. “In een theaterzaal is de afstand tot het publiek kleiner, en de sfeer is anders dan op televisie.” “Mensen zien het en ervaren het verhaal op een andere manier door onze lichaamstaal", sluit Intisar af. "De manier waarop mensen naar het verhaal luisteren is anders, meer met een open blik.”
"Door ons verhaal in het theater te delen, kunnen we de samenleving veranderen zodat wat met ons gebeurd is niet nog eens gebeurt met andere vrouwen"
Ik vraag de vrouwen vanwaar ze de kracht halen om telkens opnieuw hun verhaal te delen op een podium. Intisar neemt als eerste het woord: “De kracht haal ik uit het belang van mijn verhaal. Door ons verhaal in het theater te delen, kunnen we de samenleving veranderen zodat wat met ons gebeurd is niet nog eens gebeurt met andere vrouwen.” Najlaa voegt toe: “Mijn stem is mijn wapen. Daaruit haal ik mijn kracht.”
“Ik wil geen slachtoffer zijn", voegt Awaz toe. "Ik gebruik de unieke kans die ik heb door dit alles te overleven. Dit project geeft me de kans om de kleine Awaz te ontmoeten. Dat deel van mijn leven ben ik verloren, maar hier geef ik het een plaats.” Met die krachtige zin eindigt het interview met de Yezidi vrouwen. Ik neem afscheid van Njalaa Matto, Awaz Abdi en Intisar Oso, en blijf achter met de regisseur Tea Tupajic en dramaturge Katrina Mäntele. Waar halen zij hun kracht en inspiratie voor projecten zoals dit?
"Ik ben heel eerlijk geweest over wat theater inhoudt en hoe gevaarlijk het is om telkens terug naar het verleden te gaan"
“Het was een uitdaging om de verhalen telkens opnieuw te herhalen", vertelt Katrina. "Ik had nooit gedacht dat Njalaa, Awaz en Intisar zo een kracht en energie hadden. Elke keer dat ik hen hoorde was het indrukwekkend.” Tea heeft een gelukzalige glimlach op haar gezicht terwijl ze luistert naar Katrina en voegt toe. “Het was inderdaad een uitdaging, het was niet de traditionele manier. Ik ben heel eerlijk geweest tegen de vrouwen over wat theater inhoudt en hoe gevaarlijk het is om telkens terug naar het verleden te gaan. Hoe pijnlijk het is, het is een proces. De waarheid is kunst.”
“Voor we beginnen vraag ik ook telkens 'gaan we het doen of niet?' en afhankelijk van het antwoord gaat de voorstelling door of niet", voegt Tea nog toe. "Het is geen klassiek theater, we werken heel gesloten, enkel ik en Katrina.” Katrina voegt toe: “Ook het publiek moet zich voorbereiden, omdat alles volledig live is en het niet voorspelbaar is wat er gaat gebeuren..”
De slotvraag die ik voor de twee theatermakers heb, is: 'Zijn jullie feminist?' Tea antwoordt enthousiast: “Ik ben feminist. Het was belangrijk dat het vrouwen zijn die aan dit project werken.” Katrina voegt toe: “Ik zie mezelf als humanist maar aangezien we nog niet gelijk zijn ben ik feminist. (lacht)”
Ik kan deze vrouwen maar met één woord omschrijven: dapper. Ik keerde terug naar huis met stof tot nadenken. Hun wijze woorden en kracht zullen me ongetwijfeld bij blijven tot ver in de toekomst.
Foto: Sima Deghani
Over de auteur:
Theatermaker Jennifer Baez Matos komt op voor mensen die in onze maatschappij weinig kansen krijgen, door een moeilijke jeugd of vanwege hun afkomst. Haar website vind je via www.jenniferbaezmatos.com.
