Afrofuturisme wordt vaak gezien als een antwoord op kolonisatie, onderdrukking en gebrekkige representatie. Sommigen zien deze stroming als een verwerkingsproces. We kunnen afrofuturisme ook zien als een alternatief: een hele artistieke beweging als een manier om zich een wereld in te beelden die niet getypeerd wordt door eeuwenlange culturele dominantie. Met andere woorden: afstand nemen van realisme – niet om te vluchten, maar om een nieuwe realiteit te bedenken. Geen uitvlucht maar een toevlucht.
Onvermijdelijk denken we daarbij aan Black Panther als recent voorbeeld, een film waarin architecturale tradities werden voortgezet met nieuwe materialen en technieken; waarin culturele gegevens niet verband werden tot de marge van de hedendaagse wereld, maar mee vorm gaven aan diplomatische betrekkingen en besluitvorming. Black Panther moest niet eens goed zijn, want zijn echte waarde zat in de weergave van een Afrikaans land dat kon ontsnappen aan de westerse plundering. De automatische associatie is dus terecht, maar afrofuturisme is veel breder. Afrofuturisme is literatuur, muziek, kunst en een vleugje psychedelica, maar vooral filosofie, een hele houding tegenover de wereld.
Ecologische denkoefening
Het Visite filmfestival maakt dit jaar ruimte voor afrofuturisme met twee unieke vertegenwoordigers van het genre: Pumzi, een Keniaans internet-succes dat de aandacht kreeg van gevestigde festivals, en EUphoria, een no-budget afrofuturistische musical van eigen bodem, ongetwijfeld een van de meest ambitieuze artistieke projecten waar u van gehoord heeft.
Pumzi (Swahili voor ‘adem’) is een 22 minuten durende kortfilm van Wanuri Kahiu. De film werd gemaakt in Kenya in 2010, en was een voorganger van Black Panther. Veel elementen (zoals de prominente rol van de vrouw en de centrale plaats van duurzaamheid) zijn in beide films herkenbaar. Met een minimum aan elementen wordt in Pumzi een flashy toekomst gecreëerd, zonder de klassieke post-apocalyptische armoede die eigen is aan futuristische dystopieën.
De toekomst, een verregaande vorm van autocratie zonder bomen, werkt vooral als een omkadering voor een ecologische denkoefening – denk aan extreme vormen van recyclage en duurzaamheid. Pumzi is in ieder geval hoopgevend, al is het niet noodzakelijk hoopgevend voor ons.
Afrofuturistische musical
EUphoria is een audiovisueel statement van het Brusselse collectief Black Speaks Back. Aan het woord: de Afrikaanse diaspora in Europa, een assertieve jongvolwassen Afro-Europese generatie. En wat ze te zeggen hebben is zeer pertinente maatschappijkritiek.
EUphoria is gestructureerd als een musical (of een opera), met aanstekelijke beats als soundtrack en spoken word als voice-over. Het zijn vrij onafhankelijke hoofdstukken die een verrassend coherent geheel vormen. Meertalige, vindingrijke, narratieve creativiteit, maar ook visuele en muzikale creativiteit. EUphoria werd mogelijk dankzij een indrukwekkende verzameling van talent: dansers, muzikanten, dichters, beeldende kunstenaars, filmmakers (uiteraard) en allerlei creatievelingen.
Met zeer beperkte middelen doen ze een uniek universum ontstaan dat er geweldig uitziet. Het is een bijna mythologische toekomst die op een verhalende manier wordt gecreëerd. Het protagonisme van de orale traditie is uiteraard geen toeval, maar ook het begrip sankofa – over de urgentie om je verleden te kennen, zoals uitgedrukt in de Ghanese Twi-taal – krijgt een belangrijke plaats in de film: het koesteren van geschiedenis, in de zin van traditie, van verloren en gewist erfgoed als deel van de eigen, innerlijke zoektocht van de personages uit het EUphoria-universum.
Sommige passages staan uiteraard open voor debat. Net zoals de gedeelde ervaring dat huidskleur tot positieve identiteitsvorming kan leiden, bestaat het risico van een negatieve identiteitsvorming rond datzelfde gegeven. Maar EUphoria geeft vooral stof tot nadenken over thuisgevoel, identiteit en dagelijkse maatschappelijke dynamieken.
Een fascinerend resultaat met een heel eigen esthetiek, het product van de unieke mix van de achtergronden van de makers. Pumzi en EUphoria geven samen een interessante kijk in de visionaire wereld van het afrofuturisme.
Pumzi en EUphoria staan op 12.08 op het programma van het Visite Filmfestival (van 9 t/m 18.08 in Het Bos).
