Het eerste wat opvalt wanneer je naar Los Versos del Olvido kijkt, is het ongebruikelijke beeldformaat: 4:3 met afgeronde hoeken, alsof je door een vierkante koker naar de wereld kijkt. Daarmee word je bewust gemaakt van het feit dat je maar een fractie van het geheel ziet, een deel van het verhaal, een momentopname. En dat is essentieel: de vraag wat we zien tegenover wat niet verteld wordt. De vraag wat we ons kunnen herinneren tegenover wat vergeten wordt.
Al vanaf de eerste minuten ontstaat een universum met een eigen woordenschat. Walvissen zijn de boodschappers van de zee, slimme dieren die om mysterieuze redenen zelfmoord kunnen plegen. Een kerkhof/moratorium dat plotseling gebruikt wordt door een soort geheime diensten legt meteen een link met de Chileense dictatuur. Een man, consequent onzichtbaar gemaakt door de aarde die hij uitgraaft, heeft duizend-en-een graven gedolven: elke dode heeft een verhaal in deze microkosmos van mensen zonder namen en criminelen met geheugenverlies.
Als er al een held is in de film, dan is dat een bejaarde lijkbezorger met verzorgde witte haren. Zijn queeste is een correcte begrafenis geven aan het lichaam van een ongeïdentificeerde jonge vrouw. Net zoals in Son of Saul ligt er in dat gebaar een laatste restje menselijkheid, maar in de context van onafgewerkte verhalen van desaparecidos, staat die geste ook voor het noodzakelijke afsluiten van een levensloop. “Elk verhaal heeft een einde nodig”, zegt de grafdelver.
De Iraniër Alireza Khatami is de schrijver en regisseur van deze volwassen en visueel prikkelende debuutfilm. Een film waarin elke dialooglijn en elk beeld geladen is met poëzie en symboliek. Los Versos del Olvido (De Verzen van de Vergetelheid, Oblivion Verses) wordt door velen een Iraanse film genoemd die in Chili is gesitueerd, maar de toon en inhoud zijn zodanig verbonden met de geografische context dat het onmogelijk is om deze film niet te zien als een Latijns-Amerikaans product, ergens halverwege tussen realisme en surrealisme.
Hoe dan ook bouwt de film een brug tussen zeer verschillende contexten die verbonden worden door traumatische politieke ontwikkelingen. Centraal staan de alomtegenwoordige propaganda en mensen die uitgeteerd worden door bureaucratie, beide fenomenen met als ultiem doel de gruwel te verzwijgen en de vergetelheid te garanderen. De film opent met een citaat – “Die Welt is fort, Ich muß dich tragen” – uit een kort gedicht van Paul Celan. Dat gedicht combineert surrealisme en filosofie met een tragische mood en een centrale rol voor het geheugen.
Paradoxaal genoeg zegt een film over de dood en de vergetelheid uiteindelijk veel over het leven en de plicht om niet te vergeten.
Los Versos del Olvido, een film van Alireza Khatami, vanaf 02.01 in de bioscoop.
