“Fukushima is de reden waarom Taro wakker wordt, maar het echte onderwerp van de film is het ontwaken van burgerlijke verantwoordelijkheid”
Op 11.03.2011 werd de kust van het Japanse prefectuur Fukushima getroffen door een zware aardbeving en een tsunami. In drie reactoren van de Dai-ichi kerncentrale was er sprake van een meltdown, waarbij er onder andere een lek van radioactief materiaal werd vastgesteld. Er werd een veiligheidsperimeter van 20 kilometer opgesteld en 160.000 mensen uit de regio werden geëvacueerd. Zelfs buiten het veiligheidsperimeter blijven sommige steden ghost towns.
Zes maanden later ging nucleaire chemicus en filmmaker Alain De Halleux naar Japan. De film Welcome to Fukushima was het eerste resultaat van die reis: de registratie van een reeks gesprekken met bewoners uit de regio, werknemers en ex-werknemers van de Dai-ichi centrale, aangevuld met akelige sfeerbeelden van de nasleep van de ramp. Een deel van de film vind je online (LINK).
Tijdens die reis ontmoette De Halleux ook Taro Yamamoto, een voormalige acteur en toegewijde surfer die activist werd. “Yamamoto was net ontslagen door de studio waarvoor hij werkte omdat hij zei dat hij tegen kernenergie was”, vertelt De Halleux. “In 2013 was het hem gelukt een brief aan de keizer te overhandigen (tijdens een niet-politiek evenement, een handeling die gezien werd als onbeleefd, ongepast en mogelijk zelfs anticonstitutioneel, nvdr). Bij ons begrijpt niemand de betekenis ervan, maar hij was de eerste persoon in zeg maar honderd jaar geschiedenis om dat te doen. Ik wist meteen dat ik een film over hem moest draaien”.
Beyond the Waves, de nieuwe film van De Halleux, volgt Yamamoto en zijn dagelijkse strijd. Yamamoto is een flamboyante figuur. Hij werd snel verkozen als parlementslid maar zette zijn mediagenieke activisme gewoon door. Hoewel hij zich aanvankelijk focuste op de manier waarop de overheid omging met de kernramp in Fukushima, maakte Yamamoto zich stilaan zorgen over meer algemene issues, over vrede en rechtvaardigheid in de Japanse context. “Fukushima is de reden waarom Taro wakker wordt, maar het echte onderwerp van de film is het ontwaken van burgerlijke verantwoordelijkheid”, zegt De Halleux. “Als Japan hetzelfde pad blijft volgen is een escalatie naar een oorlogssituatie niet ondenkbaar. Japan wordt door de VS gezien bijna als een vliegdekschip en ook de wrijvingen met China zijn van enorm belang.”
Wat we te zien krijgen is dus een portret van activisme in Japan, en daardoor biedt de film een ruimere kijk op zorgwekkende politieke fenomenen. De Halleux ziet namelijk een verband tussen de nasleep van de aardbeving van 1923 in Tokyo en die van Fukushima. De jaren ’20 – ’30 werden getypeerd door toenemende golven van nationalisme, uitgesproken xenofobie en gewapende conflicten met onder andere China. Ook vandaag ziet hij verglijkbare politieke naschokken: “toename van nationalistisch sentiment, xenofobie, historisch revisionisme, een problematische economische toestand, … ”. Premier Shinzō Abe verdedigt openlijk de agenda van Nippon Kaigi, een sterk identitaire, nationalistische beweging die de stichting van een volwaardig Japans leger als een prioriteit ziet.
Sommige van de evoluties waar Yamamoto zich zorgen over maakt zullen heel herkenbaar zijn voor de Belgische kijker. Maar op dezelfde manier ontstaat er ook in België een groot engagement bij burgers, eisen naar transparantie en verandering, vreedzaam verzet en georganiseerde zoektocht naar alternatieven. In de VS zie je ook hoe tieners de absurde laksheid van de overheid als he over wapencontrole gaat, moedig uitdagen. Beyond the Waves gaat dus ook over een globaal fenomeen en het antwoord daarop.
Desinformatie is een van de grote zorgen van Yamamoto, en die zorg blijkt niet ongefundeerd, want niemand lijkt goed te weten wat de juiste stand van zaken is wat de ramp betreft. En dat terwijl er zich 50 kernreactoren aan de Japanse kust bevinden. In een wereld waarin fake news en gebrek aan transparantie een toenemend probleem vormen, zal de film meer dan een belletje doen rinkelen.
Ook in België wordt er gedebatteerd over kernenergie. De zogenaamde kernuitstap, de kost ervan en de alternatieven ervoor maken deel uit van onze actualiteit. In het kader daarvan pleitte Maarten Boudry onlangs vóór kernenergie. “Kernenergie is niet alleen een van de meest veilige en minst vervuilende energiebronnen, ze is ook nagenoeg CO2-neutraal”, klonk het. Het huidige draagvlak voor kernuitstap doet hij af als “Fukushima-hysterie”. Op de vraag “Wat met kernrampen als Fukushima of Tsjernobyl?” antwoordt hij met: “Die ‘kernrampen’ zijn geweldig overdreven. In Japan is niemand gestorven door de meltdown van Fukushima, en de Wereld Gezondheidsorganisatie verwacht geen stijging van het aantal kankers. In vergelijking met de tsunami was Fukushima een peulschil. In 2004 stierven 230.000 mensen door de tsunami, maar in 2011 deed de hele wereld hysterisch over die kerncentrale waar geen enkele dode viel.”
De Halleux, die zowel in Tsjernobyl als in Fukushima is geweest, kan amper geloven dat zoiets werkelijk in een krant staat. “Radioactiviteit is een ramp. Kernafval is een probleem, overal ter wereld. Zelfs in België is er daar onduidelijkheid over. Maar in Fukushima wordt ook de realiteit ontkend: tonnen vervuilde grond die onder plastieken zeilen zijn opgestapeld bezetten kilometers en kilometers van het landschap; het is onmogelijk om de beloftes na te komen en toch herhalen ze dat het OK is om terug te keren. Tijdens de Olympische spelen van 2020 staan er zelfs honkbal-matches op de agenda die in Fukushima zullen plaats vinden. Net zoals er een proces van revisionisme van de geschiedenis bezig is, wil men ook niet zien hoe gevaarlijk de huidige situatie is.”
En dat alles ondanks uitvoerig bewijs. Begin februari werd immers dodelijk uitstralingsniveau gedetecteerd in lekken en dat vormt een bedreiging op globale schaal. Het risico dat radioactief vervuild materiaal in zee belandt is namelijk zeer reëel. Dat is juist één van de kapitale zorgen van De Halleux: “In Tsjernobyl was er een ontploffing, radioactief materiaal is vrijgekomen en de giftige wolk hing boven 40% van Europa. Maar dan was het gedaan. Fukushima gaat elke dag nog door”.
Het is dus een verhaal dat voorlopig zonder happy ending blijft, beste kijker.
Beyond the Waves, een film van Alain De Halleux, vanaf 27.02 in Belgische zalen.
