Erg fascinerend om te zien hoe mensen bidden en tot tranen toe aanbidden. Meteen wordt duidelijk hoe bijzonder krachtig religie wel kan zijn
Heilige Plaatsen, Heilige Boeken
De kunst – en cultuursector heeft het moeilijk. Ongeveer tezelfdertijd met de bekendmaking van de zoveelste besparingsronde opent de dubbeltentoonstelling Heilige Plaatsen, Heilige Boeken (MAS – Erfgoedbibliotheek Conscience) haar deuren.
Deze tentoonstelling over de drie grote monotheïstische wereldreligies (jodendom, christendom, islam) bewijst nochtans dat culturele activiteit tegen de achtergrond van de grote culturele kaalslag ook een vorm van verzet en protest kan inhouden. Wat ze echter nog sterker aantoont is dat er meer overeenkomst dan verschil is tussen de wereldreligies.
Heilige Plaatsen, Heilige Boeken spreekt een heel ruim en divers publiek aan. Jongeren worden direct aangetrokken door bewegende beelden, terwijl het oudere publiek – met gids in de hand – ruim de tijd neemt om elk object afzonderlijk te bestuderen. Dit erg uiteenlopend publiek trachten bijeen te brengen rond een complex thema zoals religie is ontzettend moeilijk. Toch slagen de curatoren erin iedereen een mooi en evenwichtig uitgebalanceerd geheel aan te bieden. De dubbeltentoonstelling is ook een project waar verschillende erfgoedorganisaties en geloofsgemeenschappen aan bijdragen.
Plaatsen en Boeken
De insteek van de expo is om het publiek een synthese van religieus (wereld)erfgoed aan te bieden en daarmee een historische dialoog op te zetten. De collectie in het MAS legt de klemtoon op de pelgrimage naar Heilige Plaatsen, zoals Rome, Mekka en Jeruzalem. Op zich niet eens zo vreemd gezien ze daarmee een directe link legt naar de activiteiten in het kader van 50 jaar migratie. Erfgoedbibliotheek Conscience legt dan meer de focus op Heilige Boeken zoals de Tenach, de Bijbel en de Koran . De unieke en onwaarschijnlijk mooie Nottebohmzaal vormt dé uitgelezen plek om een aantal écht unieke en héél bijzondere werken te mogen aanschouwen.
MAS – Heilige Plaatsen
In een afzonderlijke filmzaal wordt de bezoeker meegesleept door een bijzonder knappe combinatie van beeld (onder andere afkomstig van Werner Herzog, British Pathé en VPRO) en geluid (een soundscape van Eric Sleichim, die met zijn Blindman ook het openingsconcert in het MAS verzorgde). Erg fascinerend om te zien hoe mensen bidden en tot tranen toe aanbidden. Meteen wordt duidelijk hoe bijzonder krachtig religie wel kan zijn.
Gemeenschappelijke factor is de pelgrimstocht. Pelgrims reizen vaak honderden, soms duizenden kilometers eenzaam en in onherbergzaam gebied in de hoop extase en loutering te vinden. Deze pelgrimsroutes worden erg ruim, van vertrek tot aankomst, gedocumenteerd. Naast een fysiek effect hebben ze vrijwel zonder uitzondering ook een spirituele en emotionele dimensie.
Na een korte blik op de portrettengalerij kom je bij de digitale erfgoedtafel. Deze tafel geeft enkele sporen weer van het bijzonder rijke pelgrimserfgoed van de Stad Antwerpen. Dat de collectie verrijkt wordt door het gebruik van portretten, citaten en persoonlijke verhalen is een goede zet en spreekt bezoekers zeker aan.
Een pelgrimstocht betekent allereerst het vertrouwde achter zich durven laten. Het aanvatten van een dergelijke trektocht richting Heilige Plaats wordt onder meer weergegeven aan de hand van kaarten, gidsen en reisdocumenten. Pelgrimage en toerisme hangen dan ook nauw samen en gaan altijd gepaard met culturele dialoog en uitwisseling.
Bijzondere Heiligdommen - Topstukken
Met zijn meer dan 200 kunsthistorische en religieuze topstukken zou het te ver leiden om elk object afzonderlijk te bespreken. Daarom zijn er ook handige gidsen in meerdere talen voor de bezoeker beschikbaar, die ook online geraadpleegd kunnen worden.
Veel aandacht gaat terecht naar Caravaggio’s Madonna van Loreto. Ook Chagalls’ Jérusalem zal zeker en vast de aandacht van het publiek naar zich weten te trekken. Buiten de blikvangers zijn er ook kleinere meesterwerkjes zoals onder andere een mini-koran van hooguit een paar vierkante centimeter. Opvallend aanwezig is ook een groot scheepsmodel dat aantoont dat er verschillende transportmodi voor pelgrimage zijn. Minstens even opvallend is een zeldzame pelgrimsschoudermantel .
Het bezoek aan een Heilige Plaats doet wat met een mens. Vaak ervaren mensen de behoefte om een stukje van die levensveranderende ervaring en beleving fysiek met zich mee te nemen. Zo wordt ook een een ruime collectie hedendaagse souvenirs tentoongesteld die ons eraan herinneren dat iedereen tot op zekere hoogte met zijn of haar religieuze beleving op een of andere manier omgaat.
De lange tocht naar de Heilige Plaats is voor vele gelovigen de aanleiding om er te bidden, te reflecteren, zelfs soms tot inkeer te komen en vergeving vragen voor de zonde(n). De Heilige Plaats is niet altijd even toegankelijk, zelfs niet voor ingewijden. Een prachtige illustratie hiervan vinden we bij de schitterend vergulde sleutels van de Kaa’ba bij Mekka, een van de zovele topstukken.
Pelgrimstocht tussen wereldreligies
Als bezoeker heb je de indruk zelf een kleine pelgrimstocht te ervaren. Doorheen de meest uiteenlopende museale objecten kan je niet haast niet anders dan vaststellen dat zelfs in erg seculiere tijden de tentoongestelde objecten een universele en onschatbare waarde vertegenwoordigen. Heel bijzonder is ook te ervaren hoezeer de tentoonstelling op de ervaring van allerhande emoties inspeelt. Toch toont de dubbeltentoonstelling mooi aan dat naast verschil er vooral ook ruimte is om gelijkenissen te ontdekken. Nu het - besparingen of niet - nog kan, tenminste.
Heilige Boeken (Nottebohmzaal – Erfgoedbibliotheek Conscience)
De eerste woorden die bij het bezoek opduiken zijn openbaring en revelatie. De Heilige Boeken (Bijbel, Tenach en Koran) worden dan ook getoond in een ideale context. Waar beter dan in de intieme, bijna sacrale sfeer van de erfgoedbibliotheek kan je beter (fragmenten van) de Heilige Boeken bezoeken ?
Eeuwenoude teksten, prachtige handschriften en gedrukte boeken nemen de bezoeker op sleeptouw. Hier gaan de drie Heilige Boeken met elkaar in dialoog, zichtbaar makend welke rol zij spelen in het leven van gelovigen, vroeger en nu. Aan bod komen ook de studie (inhoud, vorm) en het gebruik van de Heilige Boeken. Bijzonder fascinerend gezien deze studie een eeuwenoud proces is dat nog altijd relevant is tot op de dag van vandaag.
Te zien zijn onder meer vroege bijbelfragmenten (1e eeuw), de zogeheten Armenbijbels (Biblia Pauperum), een Spaans-Portugese Bijbel of een Robert Estreme Bijbel. Deze maken de evolutie van de papieren heiligdommen inzichtelijk. Iets verderop zien we prachtig versierde Koranfragmenten die duidelijk maken dat deze versieringen vaak een betekenis op zich zijn. Hoogtepunten zijn de wondermooie Gutenbergbijbel en de Anjoubijbel, die maar uitzonderlijk toestemming krijgen om de kluis te verlaten.
Tradities zijn dynamisch en veranderen doorheen de tijd : zo bijvoorbeeld worden de Heilige Teksten soms voorzien van commentaar. Deze commentaren worden soms afzonderlijk opgenomen, soms in de (marge van de) tekst zelf aangeduid. Ook de optimale bewaring van deze teksten speelt een belangrijke rol, evenals de manier waarop men de heilige teksten kan raadplegen, bijvoorbeeld op een tekststandaard. En wat te denken van een Polyglotbijbel die bijzonder fraai aantoont dat verschillende tradities perfect kunnen samenkomen ?
In het kader van de dubbeltentoonstelling is er ook een cultureel randprogramma (i.s.m. Antwerpen Open). Deze activiteiten, waaronder themawandelingen, concerten, lezingen, theatervoorstellingen,.. sluiten telkens aan bij het thema.
Wie een overzicht wil van alle activiteiten of een bezoek aan de tentoonstelling plant, neem zeker een kijkje op :
http://www.heiligeplaatsenheiligeboeken.be/nl/events
Van 19 september 2014 t/m 18 januari 2015 in het MAS | Museum aan de Stroom
Van 19 september 2014 t/m 21 december 2014 in de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
(pdc) i.s.m. Kif Kif, MAS en Erfgoedbibliotheek Conscience.
