Hoewel de mechaniek van de politieke moord dezelfde was bij de moord op Cox en die van Rabin, is er toch een groot verschil tussen beide slachtoffers
Over Rabin: the Last Day, een film van Amos Gitai.
Op 16.06.2016 werd Brits parlementslid Helen Joanne “Jo” Cox vermoord in Birstall, Yorkshire, aan een bibliotheek waar ze haar kiezers zou ontmoeten. Ze was een Britse politica voor de Labour Party en ze stond bekend voor haar inzet in de strijd voor het algemeen belang, maar ook in het bijzonder voor de rechten van vluchtelingen. Ze was de moeder van 2 kinderen. Vandaag, 22.06.2016 zou ze 42 jaar oud worden.
Terecht wordt er gezegd dat Cox slachtoffer was van haat, van een sfeer waarin vluchtelingen gedemoniseerd worden, van een polariserend discours van egoïsme, angst en haat. “Rhetoric has consequences” zegt parlementslid Stephen Kinnock bij wijze van hommage en dat geldt voor de moord op Jo Cox net zoals het geldt voor de opkomst van Donald Trump in de VS of de opmars van extreem-rechts overal in Europa, België inbegrepen.
Moord als gevolg van een demoniserend discours is ook het vertrekpunt van Rabin: the Last Day, een film van Amos Gitai over de moord op toenmalige Israëlische premier Yitzhak Rabin. De film is een reconstructie van het onderzoek naar de operationele omstandigheden waarin de moord plaatsvond. Centraal in het onderzoek staan vragen over de aanwezigheid van ordediensten, over hoe strikt de omstaanders werden gecontroleerd en hoe duidelijk de vluchtroutes waren. Het officiële onderzoek zocht daar antwoorden op, maar Gitai gaat elders op zoek naar een verklaring.
Voor Gitai begint de moord op Rabin met de demoniserende campagne van de Israëlische rechtse partij Likud, geleid door huidige premier Benjamin Netanyahu. Rabin was volgens Gitai “vastberaden om dialoog met de Palestijnen te creëren” en daardoor werd een “staatsgreep” in gang gezet die geculmineerd is met zijn moord. Rabin werd door zijn tegenstanders afgeschilderd als een volksverrader. Zijn dood werd openlijk gevraagd door betogers, naast de dood van zijn Palestijnse gesprekspartner Yasser Arafat, omdat de akkoorden die ze ondertekenden – de Oslo akkoorden – tegen de Torah zouden ingaan. Rabin werd vermoord op 04.11.1995 na een speech voor de vrede in Tel Aviv, neergeschoten door Yigal Amir, een bezetter die het vredesproces wilde stopzetten en banden had met extreem-rechtse organisaties.
De film bevraagt de mogelijkheid om correct te handelen wanneer het volk gemanipuleerd wordt door haat en geeft weer hoe slachtoffers van etnische demonisering zelf kunnen meedoen aan demonisering van hun tegenstanders. Een paradox die we allemaal gedoemd zijn te herhalen in de meest uiteenlopende contexten.
Rabin, the Last Day was vorig jaar in competitie in de Biënnale van Venetië. En dat is niet uitzonderlijk voor Gitai, die een onwaarschijnlijk productief parcours heeft afgelegd, met meer dan 80 films, zowel fictie als documentaire, over een periode van 40 jaar. Zelf zegt Gitai dat hij van zijn land houdt. En dat het beste cadeau dat hij aan zijn land kan geven, kritisch zijn is. Zijn film is alleszins een harde aanklacht ten aanzien van Benjamin Netanyahu.
Last Day is traag van ritme, maar de spanning wordt doeltreffend opgebouwd. De re-enactment van historische feiten is vaak theatraal en onnatuurlijk, en toch is het heersend gevoel een van realisme. De vele complottheorieën doen vaak denken aan de JFK van Oliver Stone, maar deze keer wordt het verhaal niet gestructureerd om te doen passen binnen de lijnen van klassieke cinematografische conventies. Rabin, the Last Day is sober maar beweegt met lange en zwevende cameravoering aan de grens met een experimenteel register. Daarom is het logisch dat het materiaal van de film ook te zien is als een tentoonstelling, Chronicle of an Assassination Foretold, waar er kritisch gekeken wordt naar de rol van politieke polarisering en het gebruik van een haatdiscours in de escalatie van conflicten.
Een haatdiscours heeft gevolgen. Jo Cox werd slachtoffer van een vreemdelingenhaat en een anti-Europees discours die Britse nationaalpopulisten met trots hanteren. Toen Rabin toenadering zocht met Palestina, werd hij ook afgerekend door extremisten die daar niets van wilden weten. Op dezelfde manier was Hans Van Themsche ook een product van een politieke sfeer dat mede door Vlaams Belang werd geschapen. Zoveel voorbeelden, zoveel bewijzen dat we niet leren uit onze fouten. Dat we gedoemd zijn om de geschiedenis te herhalen. De universaliteit van de politieke moord is daar om ons keer op keer te waarschuwen voor de gevolgen van onze retoriek. En toch verandert er niks.
Hoewel de mechaniek van de politieke moord dezelfde was bij de moord op Cox en die van Rabin, is er toch een groot verschil tussen beide slachtoffers: Rabin was een Israëlische soldaat. Rabin heeft 27 jaar lang actief meegedaan aan een spiraal van geweld en intolerantie. Rabin heeft tot een zekere punt bijgedragen tot de haat waar hij uiteindelijk een dodelijke slachtoffer van werd.
Jo Cox niet.
Rabin, the Last Day, een film van Amos Gitai. Gezien in BOZAR op 13.06.2016
Nog tot 04.09 stelt BOZAR 'Chronicle of an Assassination Foretold' ten toon, in het kader van Summer Of Photography, een verzameling van videoinstallaties en archiefmateriaal samengesteld door Amos Gitai. Meer info: http://www.bozar.be/en/activities/112519-amos-gitai
