Waarom blijft het in een samenleving gekenmerkt door superdiversiteit zo moeilijk om deze diversiteit te vertalen naar het kleine scherm?
Het kleine televisiescherm heeft ondanks zijn gestalte meer impact dan je op het eerste zicht zou denken. "Dat is maar televisie, dat is niet echt", klinkt het vaak. Toch komt geen enkel medium realistischer over dan televisie. De grens tussen realiteit en fictie is niet eenvoudig te trekken, waardoor het voor de kijker vaak moeilijk wordt om te bepalen wat echt is. En laat dat nu net garant staan voor een hele boel problemen. De grootste problemen ontstaan wanneer mensen het beeld dat ze op televisie zien voor waar gaan aannemen. Een beeld, gekleurd door een gebrek aan kleur.
Onze samenleving is anno 2015, gekleurder dan ooit. Multiculturaliteit is niet meer uit het straatbeeld weg te denken. Deze superdiversiteit zou dus ook aanwezig moeten zijn in de media. Maar daar wringt het schoentje. De media leveren nog steeds een stereotiep en eenzijdig beeld van mensen met een etnisch-culturele achtergrond. Bovendien wordt de stem van deze mensen nog veel te weinig gehoord. In een samenleving waarvan zij een groot deel uitmaken is het echter noodzakelijk dat zij ook een stem krijgen. Niet alleen in de politiek, maar ook binnen de media. Naar aanleiding hiervan deed ik als stagiaire bij Kif Kif een steekproef en ging ik met de resultaten op pad om journalisten, studiogasten en experts te interviewen. De resultaten hiervan bundelen we in het dossier 'Media & Beeldvorming'.
Diversiteit gaat echter om meer dan enkel etnisch-culturele minderheden. Zo komen ook vrouwen minder aan bod en krijgen zij eveneens geregeld te maken met stereotiepe beeldvorming. De focus zal in de steekproef voornamelijk liggen op etnisch-culturele afkomst en geslacht, de twee thema's die ook benadrukt worden in het diversiteitsbeleid van de VRT.
In de beheersovereenkomst tussen de VRT en de Vlaamse Overheid worden de rechten en plichten van beide partijen uiteengezet. Hierin worden ook de streefcijfers vastgelegd voor de vertegenwoordiging van diversiteit in de televisieprogramma's van de VRT. In de huidige beheersovereenkomst liggen deze streefcijfers op 33% voor vrouwen en 5% voor personen vanuit een etnisch-culturele minderheid. Globaal gezien worden deze cijfers gehaald. Wanneer we echter kijken naar specifieke programma's krijgen we een ander verhaal.
In de steekproef zal gefocust worden op duidingsprogramma's. Want hoewel dit format de mogelijkheid biedt om meer aandacht te geven aan diversiteit, schiet men hier vaak tekort. Uit deze korte steekproef waarin gedurende twee weken, waarvan één in de maand februari en één in de maand maart, geanalyseerd werden, blijkt dat de duidingsprogramma's van de VRT niet voldoen aan de streefcijfers uit de beheersovereenkomst. In de 22 onderzochte uitzendingen van Terzake, Reyers Laat, De Vrije Markt en De Zevende Dag kwamen in totaal 104 gastsprekers aan het woord. Onder deze gastsprekers waren 24 vrouwen, waardoor het aandeel ligt op 23,08%. Slechts 4 van de gastsprekers waren afkomstig uit een etnisch-culturele minderheid, met een aandeel van 3,85% tot gevolg. De streefcijfers uit de beheersovereenkomst werden in deze steekproef dus niet gehaald.
Het is belangrijk om te beseffen dat het hier om een beperkte steekproef van twee weken gaat. Een groter of langer onderzoek had mogelijk tot andere resultaten geleid. Toch kan deze steekproef inzichten bieden wat betreft de diversiteit binnen de VRT en met deze resultaten onder de arm werden de interviews voorbereid en afgenomen.
Voor de parameter etnisch-culturele afkomst werd in de steekproef gefocust op personen van Noord-Afrikaanse en Zwart-Afrikaanse afkomst. Dit zijn tot op heden de belangrijkste etnisch-culturele minderheidsgroepen binnen onze samenleving en het zijn ook deze groepen die het vaakst te maken krijgen met vooroordelen en racisme. In het onderzoek kwamen redelijk wat Nederlanders voor, deze personen werden niet tot etnisch-culturele minderheden gerekend, hoewel ze door hun taal duidelijk van andere origine zijn, maar binnen onze maatschappij niet als een etnisch-culturele minderheid gezien en behandeld worden.
Naast geslacht en etnisch-culturele achtergrond werd ook gekeken naar leeftijd en beperking. Samen met seksuele geaardheid vormen geslacht, etnisch-culturele afkomst, leeftijd en beperking de belangrijkste parameters van diversiteit. De parameter leeftijd is ontegensprekelijk en makkelijk te achterhalen. Voor beperking werden enkel de zichtbare en levenslange beperkingen in rekening genomen, de beperkingen waardoor iemand levenslang mindervalide is. Hierdoor werd een vrouw die lijdt aan een gehoorsstoornis wel in rekening genomen, maar een nierpatiënt niet, aangezien deze beperking aan de hand van een chirurgische ingreep opgelost kan worden. Wat betreft leeftijd waren de studiogasten gemiddeld 50 jaar oud (afgerond van 49,77 jaar). In de gehele steekproef van 104 studiogasten konden we slechts één persoon met een zichtbare en levenslange beperking noteren. Het ging hier om Helga Stevens, Europarlementslid voor de N-VA, die lijdt aan een gehoorsstoornis en in het debat in De Zevende Dag vergezeld werd van een tolk.
Waarom blijft het in een samenleving gekenmerkt door superdiversiteit zo moeilijk om deze diversiteit te vertalen naar het kleine scherm? Waarom is er in duidingsprogramma's zo weinig plaats voor diversiteit? Wij legden ons oor te luister bij verschillende betrokken partijen.
>>> Lees alvast het eerste interview van het Dossier 'Media & Beeldvorming' hier: Julie De Smedt van Steunpunt Media:"Opgepast voor de excuustruus en de excuus-allochtoon"
