Creatieve vrijheid is een boeiend concept.Bewustwording is de eerste stap. Dit proces vraagt een open en onbevooroordeeld zelfonderzoek en een flinke dosis moed, maar het is zeker niet onmogelijk.
Vrijheid. Wat betekent het om vrij te zijn anno 2017? Raoul Martinez begint zijn boek met het opsommen van elementen die onze vrijheid op de één of andere manier beperken. Zo wordt onze vrijheid bijvoorbeeld ingeperkt door het bestaan van anderen. Waar individuen samenleven zijn regels nodig om te garanderen dat iedereen een zekere vorm van vrijheid kan genieten. Dit geldt evenzeer voor groepen die met elkaar interageren. Vandaar het bestaan van allerlei internationale organisaties. De VN zijnhier een uitstekend voorbeeld van. Of de regels altijd even consequent worden nageleefd,is een andere zaak, maar op zich kan je stellen dat mijn vrijheid eindigt waar jouw vrijheid begint.
Ook onze geboorteomstandigheden zijn een bepalende factor in het leven. We starten ons leven in een bepaalde setting. Vanuit deze setting bouwen we een referentiekader op. Dit is een onbewust proces dat volledig verweven is met onze geschiedenis, cultuur, opvoeding, ervaringen en educatie. Sociale mobiliteit is zelden een organisch proces. Sociale mobiliteit vraagt een doordachte aanpak van de staat. In die zin bepaalt de politieke agenda wie al dan niet toegang krijgt tot sociale mobiliteit en in welke richting.
Daarnaast somt de auteur nog een aantal externe factoren op die ons weliswaar de illusie van vrijheid geven maar deze in wezen beperken. De grote mediamagnaten die uiteraard ook een politieke agenda (en contacten) hebben, bepalen in grote mate welke berichtgeving we voorgeschoteld krijgen via de klassieke nieuwskanalen. Op die manier hebben zij een niet onaanzienlijk aandeel in onze beeldvorming énin de opbouw van ons referentiekader. Dit doet afbreuk aan onze vrijheid van denken.
Raoul Martinez schuift in het tweede deel van zijn boek het concept ‘creatieve vrijheid’ naar voren. Creatieve vrijheid is de mogelijkheid om het eigen referentiekader in vraag te stellen en eventueel ook aan te passen. Hoewel dit idee misschien in eerste instantie enige weerstand kan oproepen (waarom zou ik mijn referentiekader willen wijzigen?), is het niet zo’n bizar voorstel. Dankzij de psychologie weten we immers dat ons brein makkelijker informatie accepteert die past in ons referentiekader. Logischerwijze beperken we op die manier onze vrijheid van denken. Door ons bewust te worden van het kader en de elementen die dit kader vorm geven, creëren we tevens de mogelijkheid om het te veranderen. Dit is dan ook de essentie van creatieve vrijheid.
Vervolgens geeft de auteur nog enkele praktische tips om creatieve vrijheid te stimuleren. Via het onderwijs kunnen we onze jongeren leren om kritisch te zijn ten opzichte van wat ze als vanzelfsprekend beschouwen. Op de arbeidsmarkt zouden we werknemers en ondernemers stimuleren om nieuwe samenwerkingsverbanden uit de grond te stampen. Creatieve vrijheid zal bovendien ons empathisch vermogen versterken.
De lezer zal in dit betoog al snel merken dat de auteur het monster van de vrijemarkteconomie beschouwt als het meest dominante referentiekader. Elk referentiekader is echter dominant van nature en zeker vanaf het moment dat het politieke en economische steun krijgt. Staten zijn dan ook enorm goed geplaatst om referentiekaders te genereren en/of te versterken bij hun bevolking. Wie echt vrij wil kunnen denken kan niet anders dan een zekere sympathie aan de dag te leggen voor het begrip ‘creatieve vrijheid'.
Creatieve vrijheid is niet hetzelfde als zelfreflectie. We worden dagelijks aangespoord om aan zelfreflectie te doen (cfr. de hype van mindfulnessoefeningen) vanuit de idee dat we enkel invloed kunnen hebben op interne factoren. We moeten ons zowel behoeden voor navelstaarderij als voor het verschuiven van verantwoordelijkheden. Wie alle verantwoordelijkheid bij het individulegt, zet de ‘maatschappij’ buiten spel en vrijwaart de staat van het opnemen van de verantwoordelijkheid om zorg te dragen voor haar burgers.
Het boek leest vlot en is een hoopgevend betoog. Creatieve vrijheid is een boeiend concept.Bewustwording is de eerste stap. Dit proces vraagt een open en onbevooroordeeld zelfonderzoek en een flinke dosis moed, maar het is zeker niet onmogelijk.
**
Hoe vrij zijn wij? De machinaties van macht en de strijd voor onze toekomst, (Atlas Contact, 2017) staat in de Kif Kif-bibliotheek. Je kan het boek komen lezen bij een kopje koffie (en wie weet een goed gesprek) in TOKO 139, Statiestraat 139, Berchem 2600.
