“Ik zal oogcontact maken met mijn geliefde”

Abida Parveen is wereldwijd één van de belangrijkste protagonisten van religieuze muziek. Enkele jaren geleden schreef een journalist van de BBC dat ze een boodschappenlijst zou kunnen zingen en het publiek nog steeds tot tranen toe bewegen. En inderdaad, zelfs wanneer mensen geen woord verstaan van de oude verzen over het verlangen naar eenheid met het goddelijke is Abida in staat om hun ziel diep te raken.
Toen ik haar ontmoette, werd me al snel duidelijk dat het niet enkel haar stem was die de luisteraars zo inneemt. Haar hele persoonlijkheid zorgt daarvoor want achter haar oprechte nederigheid kon ik een bijzondere en stevig verankerde spiritualiteit ontwaren.
Een gelijkaardige spiritualiteit kwam ik ook op het spoor toen ik Muazzam Fateh Ali Khan ontmoette. Meer dan eender welke andere qawwali zanger, houdt Muazzam de erfenis en de geest van zijn wereldvermaarde nonkel Nusrat levend, niet enkel door zijn opnames en opvoeringen van klassieke qawwali maar ook door zijn hedendaagse mixen met elektronische muziek.
Ik ontmoette beide artiesten onafhankelijk van elkaar. Abdida ontving me in haar huis in Islamabad, Muazzam in Feisalabad. Maar aangezien datgene wat ze me toevertrouwden in heel wat opzichten nauw bij elkaar aansloot, breng ik beide gesprekken samen alsof ze beiden in dezelfde kamer aanwezig waren.

*

Halal Monk: Laten we misschien beginnen bij de kern. Wat is volgens jullie de essentie van qawwali of van Pakistaanse devotionele muziek in het algemeen?

Muazzam: Elke muziekstijl heeft natuurlijk zijn waarde, maar wat qawwali tot qawwali maakt is het feit dat het verbonden is met de soefi heiligen.

Abida: Het woord qawwali komt eigenlijk van het woord ‘qaul’, wat ‘gezegde’ of ‘citaat’ betekent. Onze devotionele muziek probeert immers steeds een diepere betekenis over te brengen. Het is niet gewoon wat frivole muziek. Dat is meteen ook waarom we niet zeggen dat we qawwali of soefiana kalam(*) zingen. We ‘doen’ het veeleer. We ‘reciteren’ het.

Halal Monk: Aan de andere kant is niet enkel de inhoud van de teksten van belang. Ook het muzikale aspect heeft een heel eigen karakter.

Abida: Inderdaad. Amir Khusrow, die aanzien wordt als de uitvinder van qawwali, kende de klassieke muziek van zijn tijd heel goed. Hij gebruikte die om zijn woorden te ondersteunen en mooier te maken door middel van muziek. Zijn hoofddoel was altijd om de boodschap en de wijsheden over te brengen. Alleen drukte hij die niet enkel uit in woorden. Hij zorgde ook voor een muzikale ondersteuning van de emotionele inhoud. Wanneer de poëzie over de lente sprak, wist hij bijvoorbeeld hoe hij het gevoel van lente in muziek moest omzetten. Daardoor kon hij de harten van de mensen gemakkelijker raken. Niettemin was alles wat hij deed ook steeds verbonden met de diepere spiritualiteit.

Halal Monk: Over welke diepere spiritualiteit gaat dat dan?

Abida: Eén van de kernelementen van die spiritualiteit wordt verwoord in de meest bekende qaul van qawwali: “Man kunto maula fahaza Ali un maula.” Dit betekent: “Wanneer je mij als je meester aanvaard, dan is ook Ali jouw meester.” Dit is een hadith van de Profeet, vrede zij met hem. Hij deed deze uitspraak na zijn hadj. Er wordt verteld dat hij op een bepaald moment in Khadir zijn metgezellen tegenhield en hen vroeg om een podium te bouwen zodat hij van daarop het volk kon toespreken. Wanneer hij het podium betrad, deed hij die uitspraak. Dat was geen louter technische uitspraak. Het was een mirakel. Het was een boodschap die God doorheen de Profeet liet horen. In die vers zit het geheim van het universum vervat.
Amir Khusrow had dit heel goed begrepen zodat deze qaul de ruggengraat werd van zijn qawwali. Daar zijn twee reden voor. Ten eerste is er de broederschap en de liefde die de Profeet op dat moment voor Ali betoonde. De zielsverbondenheid die de Profeet op dat moment uitdrukte is immers een voorbeeld van de wijze waarop we allemaal met elkaar moeten verbonden zijn. Ten tweede maakt het duidelijk dat we naar Ali moeten kijken om te begrijpen hoe je een uitmuntend mens kan worden. Ali’s diepe spiritualiteit is dus een voorbeeld van de wijze waarop we allemaal spiritueel zouden moeten zijn. Daarom werd die ene zin het fundament van onze devotionele muziek en daarom liefde, broederschap en menselijkheid haar diepste kern.

Halal Monk: Nu stel je Pakistaanse devotionele muziek voor als iets wat ‘algemene menselijke waarden’ verspreidt. Maar probeert het niet ook specifiek de boodschap van de islam naar een breder publiek te vertalen?

Abida: Het ‘upgraden’ van de mensen en de mensheid is één van de hoofddoelen van God, de profeten en de heiligen. Je kan jezelf en je ziel verbeteren door naar de woorden van de heiligen te luisteren. Maar hun woorden spreken over spiritualiteit en mystiek. Wat zij zeggen staat boven religie. In je spiritualiteit zou je religie eigenlijk maar van weinig tel mogen zijn. In die zin is islam iets voor iedereen. Het is geen religie die zich tot een specifieke groep mensen beperkt. Het is een geschenk van God aan de gehele mensheid. Islam is niet bevooroordeeld. Waar mensen goede werken doen, daar is er islam. Waar je mooie dingen aantreft, daar is er islam. Wanneer je denkt dat iets goed is, dan is het islam.
Islam gaat dus over liefde, broederschap en eenheid. En het was de taak van de heiligen om de boodschap en mystieke spiritualiteit van de islam te verspreiden. Wat ze ook deden, deden ze vanuit hun hart. Dat is waarom ze altijd over het belang van de band tussen de mensen en God spreken.

Halal Monk: Muazzam, is er voor jou een bepaald vers dat over die over die band met het goddelijke eenheid spreekt en dat jou heel dierbaar is?

Muazzam: Een zin die me heel nauw aan het hart ligt, is “Main to piya se naina mila rahi”, wat je kan vertalen als: “Ik zal oogcontact maken met mijn Geliefde.” Maar wat ik ook zing, op het moment dat ik het zing, vervult het mijn geest. In qawwali zingen we vaak een mix van talen. Het kan van Urdu naar Punjabi gaan naar Perzisch. Het publiek verstaat de taal vaak niet maar ze kunnen de geest ervan wel voelen wanneer het goed gebracht wordt. En je kan het enkel goed brengen als je helemaal ‘opgenomen’ wordt in de woorden. Je moet je op dat moment aan de heilige en zijn boodschap overgeven om de woorden om de woorden werkelijk over te brengen.
Ik zal je een voorbeeld geven dat laat zien hoezeer iemands ziel door de woorden kan geraakt worden. Op zekere dag zong, Fateh Ali Khan, de vader van Nusrat, samen met Mubarak, mijn grootvader. Plotseling sloot hij zijn ogen, werd zijn gezicht helemaal rood en begon hij als een vogel te schudden. Hij rukte zijn kleren stuk en verliet de qawwali groep terwijl de anderen verder speelden. In het midden van de nacht liep hij twee kilometer verder en sprong uiteindelijk in een kanaal. Sommige omstanders haalden hem eruit en merkten dat zijn lichaam brandend heet was. Ze brachten hem naar huis en een half uurtje later ontwaakte hij. Ze vroegen hem wat er gebeurd was en hij antwoordde dat hij zich in een andere geestestoestand bevond en daardoor niet wist wat hij deed. Onze vader was er die avond ook en vertelde ons vele jaren later dit verhaal.

Halal Monk: Ook in het Westen leerden meer en meer mensen ondertussen de boodschap van eenheid en de trancekracht van qawwali kennen. Maar tegelijkertijd wordt Pakistan in het nieuws heel vaak voorgesteld als een bakermat van extremisme. Over Pakistans prachtige kunstvormen zoals Qawwali wordt in de media maar weinig gesproken. Ik ontmoette behoorlijk wat Pakistanis die zich daarover frustreerden. Ik veronderstel dat jij die frustratie als zanger maar al te goed kent.

Muazzam: Absoluut. Als moslims terroristen zouden zijn, zou dat een enorm problem zijn. Als al die honderdduizenden mensen die naar mausolea gaan zoals de begraafplaats van Data Ganj Bakhsh of Lal Shahbaz Qalandar allemaal terroristen zouden zijn, dan zou dat absoluut schrikwekkend zijn.
Maar de soefiya waren mensen die God beminden en die door God werden bemind. God vroeg aan mensen om eerst naar de heiligen te gaan vooraleer je tot Hem komt. Dus als al die mensen naar de mausolea van de heiligen gaan en tot de Profeet en zijn familie bidden, die stuk voor stuk Gods boodschap verkondigden, kunne ze maar moeilijk terroristen zijn.
De Profeet zei ook dat je mensen niet met geweld tot de islam kan bekeren. Als je vindt dat de islam niet correct is, dan hoef je die niet te aanvaarden. Alleen als je denkt dat het juist is, behoor je dat te doen. Dat is de realiteit van islam. De Profeet vroeg om liefde en vrede en de oemma zou moeten navolgen waar hij om vroeg. Islam brengt dus een boodschap van vrede. Terrorisme heeft niets met islam van doen. Dat wordt allemaal gepland door mensen die iets heel anders dan de islam op het oog hebben.

Halal Monk: Wordt qawwali op zich bedreigd door de funda¬mentalisten en terroristen waar je naar verwijst? Aangezien velen onder hen van mening zijn dat muziek haram is, zou hun geweld zich ook tegen artiesten zoals jullie kunnen richten.

Muazzam: We hebben op dit moment nog geen probleem, maar wanneer ze ons zouden bekritiseren hebben we een stevig antwoord voor ze klaar. Ons antwoord komt van de hadith. Toen de Profeet, vrede zij met hem, naar Medina migreerde, maakten de meisjes tamboerijnen en kwamen ze uit hun huizen naar buiten om liederen te zingen. Sommige mensen vroegen hem of er op dat moment geen sprake was van afgoderij. De Profeet antwoorde: “Kalm maar. Ze doen dit omdat ze blij zijn en omdat ze de Profeet ook blij willen maken. Hun blijdschap is belangrijker voor mij dan jullie bezwaar.”
Als muziek haram zou zijn, had de Profeet die meisjes op dat moment maar moeten tegenhouden. De Profeet en de heiligen volgden God, dus als het verkeerd was, dan zouden ze er wel voor gezorgd hebben dat het uiteindelijk verdween. Maar qawwali wordt de afgelopen duizend jaar opgevoerd. Het was vroeger belangrijk en, nadat wij gestorven zijn, gaat het zeker nog een mooie toekomst tegemoet.

Halal Monk: En jij, Abida, ondervond je in de Pakistaanse samenleving – die op een aantal vlakken behoorlijk patriarchaal is – ooit problemen als vrouwelijke zangeres?

Abida: Neen, helemaal niet.

Halal Monk: Omgekeerd kan ook natuurlijk. Zorgde het feit dat jij een vrouw bent voor een special band met vrouwelijke mystici zoals Rabia?

Abida: Alle heiligen bereikten uiteindelijk een zeer hoog niveau. Het is niet aan mij om te zeggen wie hoger staat en wie lager. Ik heb niet het recht om een onderscheid te maken tussen meer of minder belangrijk. En binnen de hogere spiritualiteit van de sufiya verliest mannelijk en vrouwelijk zijn betekenis. Zij bezitten de spirituele wereld en de spirituele wereld is er door hen. Het zijn allemaal imams die de gehele mensheid leiden. En ik volg hen.

Halal Monk:  Maar, zoals jullie me daarnet vertelden, neemt Ali in jullie traditie een bijzondere plaats in. Hebben jullie dan geen extra bijzondere band met hem?

Abida: Natuurlijk. Ali is mijn gids en zonder de aanwezigheid van mijn gids kan ik niet zingen of reciteren! Ik moet hem ‘zien’ vooraleer ik van start kan gaan. Want zoals God aanwezig is, is Ali aanwezig.

Muazzam: Er zijn bepaalde persoonlijkheden zoals de Panjtan Pak, die ons overstijgen. [De Panjtan Pak is een Urdu uitdrukking waarmee de Profeet, Ali (de neef en schoonzoon van de Profeet), Fatimah (de vrouw van Ali en de dochter van de Profeet), Hassan (de eerste zoon van Ali en Fatimah) en Hussein (de tweede zoon van Ali en Fatimah) worden aangeduid. Nvdr.]. Het hangt er van af hoe je zelf naar hen toe gaat. Als je hen liefhebt, bewondert en volgt, dan zal je voelen dat ze bij je zijn. Doe je dat niet, dan zal je hun aanwezigheid niet gewaar worden. Dus in het geval van Ali, ja, hij kreeg de eretitel ‘leeuw van God’ toebedeeld en wanneer je hem aanroept, zal hij je helpen.

--

(*)  Qawwali en soefiana kalam zijn gerelateerde vormen van devotionele muziek. De verschillen zijn vooral vormelijk. Soefiana Kalam wordt uitgevoerd door één specifieke zanger, geruggesteund door één of meerdere muzikanten. Qawwali, daarentegen, wordt steeds in een groep van negen tot twaalf personen uitgevoerd, met daarin een hoofdzanger, twee achtergrondzangers, tabla, harmonium en handgeklap.

--

Dit interview verscheen oorspronkelijk in het Engels op www.halalmonk.com.

Met dank aan Monique Verstrepen voor haar hulp bij de vertaling.