‘Diversiteit aanbrengen in het journalistenkorps, maar ook in de berichtgeving zelf is belangrijk. Er kan soms met een andere bril worden gekeken naar de wereld.'
Julie De Smedt, projectcoördinator bij Steunpunt Media, heeft al veel onderzoek gedaan naar de staat van de Vlaamse nieuwsmedia. In onderzoek dat ze samen met Stefaan Walgrave heeft verricht, kwam onder andere aan het licht dat het journalistenkorps in Vlaanderen bestaat uit 32% vrouwen en 4% journalisten die geboren zijn in het buitenland. In een gesprek rond media en diversiteit, geeft Julie De Smedt aan dat er zeker sprake is van een positieve evolutie, maar dat er nog steeds werk aan de winkel is.
Julie De Smedt: ‘Ik wil eerst en vooral zeggen dat deze cijfers beter zijn dan vroeger. We zijn aan een opmars bezig. Er zijn meer en meer vrouwelijke studenten die doorstromen naar de journalistieke sector. Hetzelfde geldt voor mensen die in een ander land geboren zijn. Er is een evolutie naar meer. Uiteraard zijn we er nog niet. 32% vrouwen, dat is nog altijd zo veel minder dan de fifty-fifty verdeling die er bestaat in de realiteit. Wat ook blijkt uit een onderzoek, gebaseerd op een enquête bij journalisten in 2003, is dat de balans in gender gelijker is bij de jongere leeftijdsgroep, de min 35-jarigen. Bij de plus 54-jarigen, zien we ineens een heel sterke daling van vrouwelijke journalisten.’
Bij het vergelijken van enkele mediatypes, wordt het al snel duidelijk dat er ook sprake is van een koploper.
Julie De Smedt: ‘We zien bij de radio een goede balans. Daar zijn 56% mannelijke journalisten ten opzichte van 44% vrouwelijke journalisten. Dat is wel opvallend. Bij het vergelijken van kranten en televisie, zien we dat de balans beter is bij de televisiejournalisten. Daar is de verdeling 67% mannelijke journalisten ten opzichte van 33% vrouwelijke journalisten. Dat is iets meer dan het gemiddelde. Bij de kranten is dat een verhouding van 75% mannen en 25% vrouwen. In de tijdschriftensector ligt het percentage vrouwen hoger met 36%. Dat ligt misschien aan de vele lifestyletijdschriften die er bestaan.’
Een westers perspectief in berichtgeving
Wanneer we ons toespitsen op de berichtgeving, voornamelijk rond buitenlands nieuws, merkt Julie De Smedt op dat er enkele prominente tendensen zijn. Deze tendensen geven blijk van een dominante aanwezigheid van een westers perspectief in de berichtgeving.
Julie De Smedt: ‘Nieuws wordt gemaakt op basis van nieuwswaarden en bepaalde routines in de journalistiek. Een voorbeeld van een belangrijke nieuwswaarde is een focus op ‘elitelanden’. Nu met de aanslagen in Parijs is er een debat over de vraag waarom deze aanslag zoveel aandacht krijgt in de internationale pers, terwijl de aanslag in Beiroet de dag ervoor amper aan bod komt. Dit debat kan bekeken worden vanuit nieuwswaarden. Frankrijk is een ‘eliteland’, een westers land. Het is de eerste keer dat er daar zo’n grote aanslag wordt gepleegd, dus dat is automatisch nieuws. In Beiroet, ik weet niet hoeveel aanslagen er daar per jaar gebeuren, maar dat zijn er waarschijnlijk meer dan in Parijs. Beiroet is ook geen ‘eliteland’ in de ogen van België. In die zin is er zeker een focus op ‘elitelanden’, landen die cultureel nabij zijn. Dit zijn alle westerse landen, waaronder de Verenigde Staten.
Een andere trend uit de voorbije jaren in het buitenlands nieuws, is dat er steeds meer een link wordt gezocht naar België. Waar er vroeger meer zuiver buitenlands nieuws werd gebracht, gaan journalisten nu altijd zoeken hoe nieuws gedomicilieerd kan worden; hoe kunnen we dat eigen maken? Hoe kunnen we de kijker of de lezer er toch bij betrekken, zelfs als het gaat over iets dat ver weg gebeurt. Het is bijvoorbeeld typisch dat de eerste vraag die journalisten stellen bij een aanslag of een ongeval, of er Belgen bij betrokken zijn. Er wordt ook vaker gevraagd naar Vlaamse getuigen van buitenlandse gebeurtenissen.’
Julie De Smedt wijst erop dat deze tendensen niet per se negatief hoeven te zijn. Vooral indien dit nieuws toegankelijker maakt voor mensen. Ze waarschuwt wel voor een keerzijde: ‘Het zou zonde zijn mochten journalisten geen buitenlands nieuws brengen indien er geen link te vinden is. Dat zou een probleem zijn. Dan gaan we kijken naar de wereld vanuit een beperking.’
Een meervoud aan stemmen
Steunpunt Media doet belangrijk werk. Onderzoek leidt tot nieuwe inzichten en meer bewustwording. Het is belangrijk dat een meervoud aan stemmen aan bod komt. Debat is hiervoor essentieel.
Julie De Smedt: ‘Het is erg belangrijk dat een debat gestimuleerd wordt. Steunpunt Media bestaat nu vier jaar en ik zie toch wel een positieve evolutie naar meer debat. We hebben in de laatste jaren veel onderzoek gedaan, onder andere naar diversiteit. We hebben altijd debat willen aanwakkeren en we denken wel dat dat ergens gelukt is. Het kan altijd beter. Maar er is wel een bewustwording bij journalisten.’
Julie De Smedt benadrukt ook dat het belangrijk is dat er op de werkvloer over diversiteit wordt gesproken. Een groot deel van de verantwoordelijkheid voor het creëren van meer bewustwording rond diversiteit ligt bij de grote bazen zoals nieuwsmanagers. Wanneer zij concreet bezig zijn met diversiteit, kan dit nog beter doorstromen naar de journalisten. Een meervoud aan diverse stemmen binnen het journalistenkorps kan ook leiden tot betere berichtgeving. Julie De Smedt bespreekt onder andere hoe een meer diverse groep van journalisten, kan zorgen voor een groter en een meer divers netwerk. Ze duidt bijvoorbeeld Majd Khalifeh aan als een enorme meerwaarde voor de VRT, omdat hij toegang heeft tot mensen die anders niet in de media aan bod zouden komen. Een divers journalistenkorps leidt ook tot meer verschillende perspectieven en inzichten wat kan zorgen voor meer nuancering, kadering en een meer kritische insteek in nieuwsmedia.
Hoe moet het nu verder?
Zelfs met een positieve evolutie naar meer diversiteit in de media, kan het nog altijd beter. Welke stappen kunnen dan best ondernomen worden om een meer divers medialandschap te creëren? Een verbreding van het huidige (witte) perspectief dat de media domineert is cruciaal.
Julie De Smedt: ‘Diversiteit aanbrengen in het journalistenkorps, maar ook in de berichtgeving zelf is belangrijk. Er kan soms met een andere bril worden gekeken naar de wereld. De gemiddelde journalist is een witte man van veertig jaar. Als altijd vanuit dat perspectief wordt gekeken, dan krijgen mensen ook alleen dat perspectief te lezen. Er kunnen dus best ook andere stemmen opkomen. Verder is het aan te raden dat journalisten niet altijd binnen hun eigen netwerk zoeken, met steeds dezelfde experten en actoren in het nieuws. Dat neemt uiteraard veel tijd in beslag. Het is ook soms een risico om iemand nieuw aan bod te laten komen in het nieuws omdat deze persoon misschien niet zo spraakvaardig is of niet goed overkomt op televisie. Dat is vooral tijdsgebrek waardoor journalisten altijd in hun eigen GSM gaan kijken naar “wie kan hier een quote leveren?”, “Ah ja, die persoon”. Hop, en het is weer dezelfde die aan bod komt.’
