[Kif Kif Filmblog] Een niet-geëngageerde Palestijn

Van 22 tot en met 24 april organiseerden MOOOV en Kif Kif een werkweekend in Brugge rond film en schrijven over film. Drie dagen lang keken de tien deelnemers naar films en schreven ze daar teksten over. Ze gingen ook in gesprek met recensenten Dave Mestdach (Knack) en Johannes De Breuker (Rekto:Verso) en met de Palestijnse regisseur Muayad Alayan. Kif Kif Filmblog publiceert deze week vier teksten over Alayans eerste fictie langspeelfilm, Love, Theft and Other Entanglements.

Love, Theft and Other Entanglements (Mahdieh Fahimi)

Een goed voor niets Palestijnse man in zijn dertiger jaren, Mousa genaamd, vergrijpt zich aan het stelen van auto’s in de betere Israëlische wijken om zich in zijn onderhoud te voorzien. Met het verkopen van de onderdelen verdient hij naar eigen zeggen meer dan één jaar werken als dagarbeider op een van de vele Israëlische bouwwerven, een beroep waar zijn vader hem met veel moeite een vergunning voor heeft weten te krijgen. Die keurt de laffe en luie levensstijl van zijn zoon dan ook niet goed, wat leidt tot regelmatig gekibbel tussen de twee. Ook in de liefde is Mousa niet bepaald een succes en houdt hij er een gecompliceerde en ver van ideale relatie op na.

Als enige uitweg uit het Palestijnse vluchtelingenkamp en het drama dat zijn leven voorstelt, koestert hij de hoop ooit naar Europa te kunnen vluchten. Maar dat kost geld. Als zijn grootste pech ooit zich aankondigt in de vorm van een ontvoerde Israëlische soldaat, wordt hij verplicht het verleden onder ogen te zien en een belangrijke beslissing te nemen.

Muayad Alayan schetst met zijn eerste lange fictie een minder besproken beeld van de inwoners van de Palestijns bezette gebieden. Het verhaal dat Alayan brengt gaat niet over helden of over slachtoffers, maar over de gewone mens. Zijn hoofdpersonage is in principe wel tegen de bezetting en lijdt er ook duidelijk onder maar is daarom niet meteen rechtstreeks geëngageerd in de verzetsstrijd zoals sommige van zijn lotgenoten. Daartegenover kruipt hij ook niet in een slachtofferrol en zien we hem zo goed en slecht als hij kan de dagen slijten. Dit alles doorheen een filter van lichte humor. Zo zien we hem bijvoorbeeld gefrustreerd zijn onmacht in de controle over de gebeurtenissen in zijn leven uiten, op een haast komische wijze.

Hoewel Alayan al enkele documentaires in zijn oeuvre heeft verkiest hij toch fictie, of ‘sprookjes’ zoals hij het zelf benoemt, als de ideale manier om te vertellen over het dagdagelijkse leven in de bezette Palestijnse gebieden. Love, Theft and Other Entanglements volgt inderdaad ook de structuur van een sprookje met de aanwezigheid van de klassieke rollen als ‘de prins’, ‘de prinses’, ‘de oude wijze vrouw’ en natuurlijk ook ‘de slechte tovenaar’. Om de vertelling tot haar uiterste recht te laten komen werd besloten om in grijstinten te draaien en zoveel mogelijk onnodige details in de scenografie achterwege te laten. Ook het geluid is opvallend minimaal, geen drukke stadsgeluiden van verkeer of kwetterende vogeltjes in de bossen hier. Zo is er ook des te meer ruimte voor de swingende jazztonen van de Belgische Nathan Daems die de muziek van de film verzorgde.

Love, Theft and Other Entanglements is een sterke film uit de Palestijnse gebieden en gaat er prat op om geen co-productie te zijn met een of ander Westers land. De scenes die zich afspelen in de Israëlische wijken werden gedraaid op een zogezegde ‘shoot-and-run’ manier omdat het de nodige vergunningen niet had. Alayan nam naast regie ook de cinematografie op zich en staat ook vermeld als co-writer en co-producer samen met zijn broer. De film is met beperkte middelen en de daarmee gepaarde moeilijkheden gedraaid wat het resultaat des te indrukwekkender maakt. Enorm respect voor Alayan en de zijnen!

Love, Theft and Other Entanglements (Tobias Burms)

De bewuste knulligheid van de meer fysieke scènes in Love, Theft and other Entanglements – waar we ruziënde personages schokkerig zien voortbewegen als poppen in een marionettenthater – geven al meteen aan dat dit oerklassiek regen in de drup verhaaltje met een knipoog verteld zal worden. Kneusje van dienst is de eeuwige lanterfanter Mousa, een jonge dertiger die tegen wil en dank in een politieke rel meegesleept wordt wanneer hij een gekidnapte Israëlische soldaat ontdekt in de koffer van een gestolen Volkswagen Passat. Deze geboren pechvogel ondergaat de daaropvolgende verwikkelingen met de onbeholpenheid van een vaudeville personage: om aan zijn belagers te ontsnappen duikt hij snel onder de eerste de beste geparkeerde auto of verstopt hij zich achter een opengevouwen krant – om er vervolgens natuurlijk slecht nieuws in te lezen zoals de ongeschreven wetten van klassieke comedy dicteren.

Maar zoals elke clown heeft Mousa ook een uitgesproken tragisch kantje. Hij is de speelbal van twee conflicterende groepen en wordt in statische composities gefilmd als een machteloze pion, ergens ongemakkelijk opgesteld in het onherbergzame niemandsland van de Westoever, een gebied dat door de onderkoelde zwart-wit fotografie al helemaal een soort vacuüm lijkt. Of functioneert het panorama van steile rotsen juist als Mousa’s persoonlijke Monument Valley? Zijn emblematische aanwezigheid in elke frame suggereert alleszins een zekere heroïek. En zoals het de poor lonesome cowboy betaamt, denkt Mousa al zijn besognes op te lossen door westwaarts te trekken, een corrupte voetbalmakelaar kan hem tegen betaling naar Firenze loodsen. Het is een houding die misschien struisvogelachtig overkomt, maar waar we tegelijkertijd een grote nobelheid in kunnen ontwaren. Wat is er immers menselijker dan luidop dromen van een betere toekomst voor je naasten? De geest van John Wayne leeft voort in de wild wild east en de kijker wordt geconfronteerd met dezelfde ambigue gevoelens die ook The Duke zo goed wist los te maken: moeten we lachen met een sukkelachtige schlemiel of juichen voor een onwaarschijnlijke held?

Droge humor in conflictgebied (Johan De Crom)

Wil je als regisseur eens echt verrassen? Injecteer dan sarcastische humor en slapstick in Palestijns-Israëlisch conflictgebied. Met Love, Theft and other Entanglements geeft Muayad Alayan weer wat de gevolgen zijn van een politiek conflict op het simpele leven van een werkloze antiheld. Hij vindt een geestige invalshoek voor een gekend verhaal.

Mousa is een armtierige Palestijn die in de Israëlische zone auto’s steelt om daarvan de onderdelen in de Palestijnse gebieden te verkopen. Op een dag treft hij in een kofferbak warempel een geknevelde Israëlische soldaat aan die als ruilwaar had moeten dienen voor Palestijnse gevangenen. Onze sympathieke schlemiel krijgt Palestijnse verzetsstrijders en de Israëlische geheime dienst op de hielen. Alayan zet met deze vindingrijke setting zijn protagonist meteen vast tussen de twee strijdende kampen. Hij toont aan dat een gewone sterveling ongewild door hogere machten wordt meegezogen en op een gegeven moment kant moet kiezen. Zo vergaat het zelfs een slons die liever lui dan moe is, liever de liefde bedrijft dan de politiek volgt. De meeste mensen zijn gewoon niet met oorlog bezig en dat geldt dus ook voor Palestijnen. Een titel als Love, Theft and other Entanglements geeft die beperkte betrokkenheid al weer.

Het is een boodschap aan verre westerlingen die in gedachten rond elke Palestijn een bommengordel winden omdat ze in het nieuws niets anders te zien krijgen. Na de weliswaar degelijke zelfmoordterroristenfilm Paradise Now en het latere Omar (beide van Hany Abu-Assad), waar de titelfiguur de problemen toch nog steeds opzoekt, is het een verademing om een Palestijnse film te zien over gewoon volk dat geen positie inneemt.

Ook de slapstickstijl van deze prent geeft gedaante aan die onderliggende boodschap. Mousa duikt onder het bed van zijn minnares om zich voor haar man te verbergen, verstopt zich achter een krant en trekt grote ogen als hij daarin slecht nieuws leest. Hij staat idioot met zijn schoen te zwaaien om te worden opgepikt en richt als een hysterische klungel zijn wapen op wie ongewild zijn gijzelaar wordt. Die gijzelaar tracht met gebonden benen voort te strompelen, het is een komisch gezicht. Bij momenten waan je je in Les Gendarmes de Saint-Tropez van Louis de Funès of in O Brother, Where Are Thou? van de Coen Brothers.

De keuze voor zwart-wit verwijst naar die oudere slapstickfilm, maar is ook om andere redenen functioneel. Uit het leven van Mousa is ook elke kleur onttrokken. Hij schept cement op een bouwwerf, dik tegen zijn zin, en seks heeft hij ook al uit verveling. Op zijn appartement vormen vochtplekken de schilderijen, naast zijn bed staat hooguit een nachtkastje. Evenveel ziel als meubels, het liefst zou hij alleen maar slapen.

Dat Love, Theft and other Entanglements oorlogsgebied van humor en slapstick voorziet, is verdomd interessant. De klemtoon ligt eens niet op de onderdrukking van de Palestijn en zijn permanente lijden. Het gaat nog steeds over dat lijden, maar slechts onderhuids, voor de rest zien we een sullige, maar sympathieke kerel. Het Palestijnse volk heeft daar wel eens recht op.

In de andere richting is het even boeiend dat een verhaal over één komische antiheld eens naar oorlogsgebied wordt verkast. Bij deze prent gingen mijn gedachten meermaals naar Inside Llewyn Davis, over een gestrande folkzanger (Oscar Isaac) en naar het al even heerlijk cynische Oh Boy! van Jan Ole Gerster, over een rijkeluiszoon met veel intelligentie maar weinig fut. Dankzij Muayad Ayalan zien we waar een tikkeltje moedeloosheid toe leidt in meer barre omstandigheden. Love, Theft and other Entanglements dwingt als slimme komedie haast meer respect af voor gewone mensen in Palestina dan een sociaal drama dat dat respect al te opzichtig als doel vooropstelt.

Avonturen van een Palestijnse mislukkeling (Orlando Verde)

Je zou de camerabewegingen in Love, Theft and Other Entanglements (Palestina, 2015) met één hand kunnen tellen. Misschien met twee. Dat geeft de film een hoog fotoroman-gehalte, zeker omdat regisseur Muayad Alayan voor zwart/wit gekozen heeft. Voor grijs, eerder. Toch voelt de film helemaal niet statisch. Een klassieke maar inventieve decoupage, gepaard met een dynamische montage zorgen ervoor dat de film boeiend blijft, dat het ritme onze aandacht gegijzeld houdt.

Van gijzelingen gesproken: Love, Theft and Other Entanglements is het verhaal van Mousa, een sympathieke dief voor wie we vanaf seconde één medeleven voelen. Hij steelt een auto en op het moment dat hij die in een braakliggend terrein wil achterlaten beseft hij dat er in de koffer een vastgebonden IDF-soldaat ligt. Shit happens. Mousa wilde alleen genoeg geld bijeen krijgen om naar Europa te vluchten, maar nu zit hij zelf gevangen tussen de Israëlische ordediensten en de Palestijnse rebellen die de soldaat oorspronkelijk gegijzeld hebben. Zoals veel andere Palestijnen, eigenlijk.

De context krijgen we onrechtstreeks, via kranten, radio of TV. Er is sprake van een ruiloperatie om Palestijnse strijders vrij te krijgen in het kader van vredesonderhandelingen. Maar de context wordt zo mogelijk beter weergegeven door de sardonische opmerkingen van de protagonist en de overdonderende aanwezigheid van de Israëlische vlag in de openbare ruimte. Alayan, die ook DOP was in zijn film, geeft daar vaak een plaats aan in zijn gepolijste, statische, vaak zelfs geometrische cadrages.

Op het eerste gezicht is Love, Theft and Other Entanglements een pretentieloze komedie over een loser die verliefd is op een getrouwde vrouw, maar er schuilt meer achter de mislukkingen van een jonge Palestijn. Er schuilt een vermoeidheid van een decennialang conflict, de wens en onmogelijkheid om een normaal leven te leiden en vraagtekens over de betekenis van het woord ‘toekomst’. De film geeft een ingewikkelde alledaagsheid weer van militaire controles en overdreven papierwerk: als de jonge Mousa op beledigende vragen moet antwoorden om van elementaire rechten te genieten ("Do you believe in peace?" vragen ze), kan men het niet vermijden om te denken aan de polemische nieuwkomersverklaring van Francken en Vermeersch. Zorgwekkende gelijkenis, alleszins.

Love, Theft and Other Entanglements een film van Muayad Alayan. Gezien @ MOOOV en Eye On Pelestine. Binnenkort publiceert Kif Kif ook een boeiend interview met de regisseur.