The Koran Revisited [Lezing Rachid Benzine @ KVS]

Politica Yamila Idrissi leidt de lezing van de Franse islamoloog Rachid Benzine over de Koran in en waarschuwt ons meteen: de uiteenzetting zal meer vragen oproepen dan antwoorden bieden. Gelukkig komt de bevlogen spreker vijf maal naar de Brusselse KVS om het ons allemaal haarfijn uit te leggen.

Benzine is geen imam, benadrukt hij zelf, maar een universitair, een onderzoeker. In die hoedanigheid pleit hij ervoor om de Koran niet als een heilige tekst te benaderen – dat zou immers impliceren dat er maar één waarheid bestaat –, maar binnen zijn historische context, wat verschillende lezingen mogelijk maakt. Geen simpele opdracht, want we hebben hier te maken met een tekst uit de zevende eeuw, overgeleverd van generatie op generatie binnen een primaire samenleving. Het gevolg is een discrepantie op drie vlakken: in de tijd, van het soort maatschappij en wat betreft de manier van geloven.

Mekka is Medina niet

Het eerste grote probleem dat we ondervinden wanneer we de Koran proberen te bestuderen volgens de klassieke geschiedschrijving, is het ontbreken van oorspronkelijke materiële bronnen. Mekka maakte deel uit van een samenleving gebaseerd op mondelinge overleveringen. Er bestaan simpelweg geen geschreven documenten uit die tijd, pas twee eeuwen later zijn die woorden neergeschreven. Ondertussen was het zwaartepunt van de islamitische samenleving verhuisd naar Medina. Dit was – in tegenstelling tot de geïsoleerde woestijnplaats Mekka – een open, bruisende, kosmopolitische stad waar ook veel bekeerlingen samenwoonden.

De Koran verbijbeld

Die mengelmoes aan culturen ging op zoek naar een grote gemeenschappelijke deler en zo werd het leven van Mohammed neergeschreven, ook wel Overleveringen of Hadith genoemd. Dit is weliswaar niet zonder interpellaties gebeurd. De vele tot de islam bekeerde joden en christenen voegden elementen uit hun eigen cultuur en religie toe, kwestie van zich gemakkelijker te kunnen identificeren met dit nieuwe geloof. Voorbeelden te over. De engel Gabriel die aan Mohammed openbaart dat hij de uitverkorene is, is er één van. Het gebruik van steniging een ander. Er is sprake van het werpen van stenen om de duivels te verdrijven, niet om er mensen mee te raken. Die praktijk bestond niet in de oorspronkelijke samenleving, het is een erfenis uit de Bijbel.  Voor Benzine is er geen twijfel mogelijk: dit zijn schoolvoorbeelden van culturele hybridisering.

God als supergeallieerde

Ook de manier van geloven is geëvolueerd in de loop van de tijd. Arabië in de zevende eeuw was een stammensamenleving waar bloedverwantschap belangrijk was. Gedurende 150 jaar was het niet mogelijk om moslim te worden zonder etnisch tot een Arabische stam te behoren. Er was geen wil om de hele wereld te bekeren.

Pragmatisme stond hoog aangeschreven. De stammen gingen contracten en allianties met elkaar aan, niet door onderlinge strijd maar op vrijwillige basis,  door onderhandelingen. Oorlog zou immers betekenen dat eigen clanleden zouden sterven, wat mogelijks het einde van de stam zou betekenen. Benzine hamert erop: het martelaarschap-idee bestond niet in de samenleving van toen. Het  was een gemeenschap die gefocust was op overleving.

Dit geldt even goed voor de relatie met God. De gelovige gaat een vrijwillige alliantie aan met een godheid die beschermt, kinderen geeft, regen voorziet, enzoverder. God is een soort van superbeschermheer, een supergeallieerde. Voor mysticisme was er geen plaats in de woestijn. Later is die alliantie een verplichting geworden, dogmatisch, een religie.

Er zijn twee uur voorbij gevlogen en we hebben heel wat informatie te verwerken gekregen. Het belangrijkste uitgangspunt voor Benzine is om de Koran als een autonome tekst te benaderen, als een object uit het verleden, opgemaakt voor en gebaseerd op een samenleving uit het verleden. Het onvermijdelijke gevolg daarvan is dat we enkel veronderstellingen kunnen maken, hypotheses vormen, zonder ooit tot één algehele onwrikbare waarheid te komen. Hij maakt de toepasbare vergelijking met de televisie: als je naar de ontelbare beelden kijkt, krijg je veel informatie, maar het levert toch ook geen echte kennis op over wat er achter die beelden schuilt?

Komende lezingen:

27/11 : De Koran in Mekka

11/12 : De Koran in Medina

13/01 : De Koran in relatie tot andere religies (jodendom en christendom)

11/02 : De Koran en geweld

Meer info, kijk hier op de website van de KVS