We kunnen bijvoorbeeld niet zeggen dat die minderheid van mensen die een radicale en naar mijn mening verstoorde visie op de islam voeden, niet bestaat. Het probleem met deze minderheden is wel dat ze altijd heel luid roepen en daardoor in ieders aandacht komen, terwijl wat ik 'de stille meerderheid' noem, niet gehoord of gezien wordt.
Peter Sanders is een befaamd fotograaf die al meer dan 25 jaar de moslimwereld in beeld brengt. Hij was ook een van de allereerste die foto's maakte in Mekka en Medina. In 1971 was het een stevige bureaucratische uitdaging om daarvoor toelating te krijgen, maar gelukkig slaagde hij er in, want zijn indrukwekkende afbeeldingen vonden hun weg naar belangrijke kranten en tijdschriften zoals Stern, Paris Match, The Observer en The Sunday Times. Zo kreeg de hele wereld een nieuwe kijk in het hart van de islam.
In de beginjaren van zijn fotografiecarrière nam hij nochtans voornamelijk foto's van de rock-iconen van de jaren '60. Jimmy Hendrix, the Rolling Stones, Bob Dylan, the Doors en The Who - om er een paar te noemen - verschenen allemaal voor zijn lens.
Halal Monk: Hoe vond je jouw weg naar de islamitische wereld?
Peter Sanders: “In het begin van de jaren '70 kreeg ik meer interesse in spiritualiteit en reisde ik naar India. Dat was heel populair in die periode. Gedurende de zeven maanden die ik daar verbleef, bestudeerde ik de meeste religies, hoewel ik over de islam niet zo veel las. Maar toen ik terug kwam, viel het me op dat sommige van mijn vrienden uit de muziekwereld moslim waren geworden, terwijl anderen zich bezig hielden met drugs, zwarte magie en andere zaken. Dit maakte het voor mij heel helder welke richting ik uit moest.
Toen ik verder nadacht over hoe ik die nieuwe weg concreet zou inslaan, vertelde iemand mij meer over het soefisme. Hij legde me uit dat de structuur van de islam als een huis is, maar dat er in het midden van dat huis een spiritueel hart hoort. Tasawuf (soefisme) zei hij, is dat spirituele hart. Als je dat uit het huis neemt, verlies je de bescherming; maar als je enkel de buitenkant van het huis houdt, dan verlies je de ware ziel. In die metafoor kon ik me best vinden. Het zorgde voor een soort geloofssprong omdat ik voelde dat de islam het juiste pad voor me was. Vrij snel daarna reisde ik naar Marokko en spendeerde er een maand met sjeik Muhammad ibn al Habib. Drie maanden later begon ik aan een reis naar Saoedi-Arabië om er de hadj (bedevaart) te doen. Nadat ik er toestemming voor kreeg, nam ik de bedevaartfoto's die wereldwijd zo goed onthaald werden. Sindsdien reis ik de hele wereld rond en neem ik foto's van allerhande moslims en hun islamitische cultuur.”
Halal Monk: De relatie tussen de islam en het maken van afbeeldingen is niet altijd gemakkelijk geweest. Zag u ooit een spiritueel conflict tussen uw werk en uw religie? Zeker rekening houdend met het feit dat u mensen gefotografeerd hebt, leidde dat misschien tot enkele twijfels geleid?
Peter Sanders: “Om eerlijk te zijn, het was gewoon wat ik deed, het was mijn werk en ik zag er geen probleem in. Na een tijd ontdekte ik dat sommige mensen het verkeerd vonden. Ik probeerde hun standpunt te begrijpen en het werd me gaandeweg duidelijk dat het verbieden van het maken van afbeeldingen van mensen over drie-dimensionele vormen gaat. Maar ik heb zelf altijd het gevoel gehad dat een foto hetzelfde is als naar je eigen gezicht kijken in de spiegel of je reflectie zien in een meer. Ik creëerde niks dat er niet was en ik gebruikte de afbeeldingen niet om te aanbidden.
Ook nam ik vaak foto's van mensen die zowel spiritueel als scholastisch sterk ontwikkeld waren. Nooit weigerden ze me om hen te fotograferen. Indien het zo verkeerd zou zijn, zouden zij dit dan toegelaten hebben? Anderzijds is het zo dat degenen die naar je toe komen om te zeggen dat fotografie haram is, wel... als je met hen in discussie treedt, voel je dat hun hele denkwereld nogal beperkt is, vaak bijzonder oordelend en doorgaans weinig geschoold. Dus, tot het moment dat iemand met een stevig en meer aanvaardbaar bewijs komt, zal ik me hier niet door laten storen.”
Halal Monk: In feite vermeldt de Koran vaak hoe de tekenen van God rondom ons heen kunnen worden waargenomen. Deze passages geven aan dat God zichzelf laat zien middels de pracht van de schepping. Is zo'n idee een inspiratiebron voor uw werk?
Peter Sanders: “Ik zou daar zelfs durven aan toevoegen dat de Koran ook zegt kijk naar de tekenen binnenin jezelf én naar die aan de horizon.’’ Deze twee dimensies zijn altijd aanwezig. Er is de uiterlijke wereld die we ervaren en er is dat wat zich in je innerlijk afspeelt. Die twee moeten samen gaan. Vandaag zijn veel moslims echter heel strikt geworden in hun benadering van de islam en zijn ze de innerlijke dimensie vergeten. Maar van meet af aan focuste ik me zelf net op die innerlijke dimensie. Mijn hele leven besteedde ik aan het aanschouwen van de schepping, aan het overwegen en begrijpen ervan. Dat is ook wat ik probeer aan te leren in mijn fotografie-workshops. Wij - dat wil zeggen, ikzelf en alle anderen die me daarin ondersteunen - noemen onze workshops ‘de kunst van het zien’ omdat ze niet zozeer de technische kant van fotografie belichten, maar wel op een andere manier leren kijken naar dat wat ons omringt. Mensen zijn dikwijls zo druk met hun leven bezig, dat ze vergeten om af en toe gewoon te stoppen en te kijken.
Fotografie gaat nu eenmaal over 'afstemmen op het moment'. Je moet je ego tot rust brengen om tot een toestand te komen waarin je écht dingen kan zien. Anders is je geest alsmaar aan het rond kwetteren en dat blokkeert je zicht, je visie. Je moet leren hoe je jezelf tot verstilling kan brengen.”
Halal Monk: Is 'het tot rust brengen van de geest om echt de dingen te zien' ook uw doel op het maatschappelijke niveau? Probeert u, met andere woorden, uw foto's ook zo te gebruiken dat ze mogelijk de geest van de islamofobie tot rust brengen en de 'verwrongen' beelden die over islam bestaan te corrigeren?
Peter Sanders: “Soms doe ik dat, zoals in mijn boek “The art of integration”. Na al mijn reizen door de moslimwereld, wou ik ook eens iets dicht bij huis doen, hier, in het Verenigd Koninkrijk. Maar ik wilde niet zomaar ‘de Pakistaanse’ of ‘de Arabische gemeenschap’ fotograferen. Ik wist alleen niet goed hoe ik ‘de Engelse moslim’ in beeld kon brengen, aangezien hun identiteit niet eenduidig is. Ik had wel enkele aanknopingspunten en van het ene kwam het andere. Zo verzamelde ik foto's van islamitische acteurs, zakenmannen, politici, graffiti-kunstenaars, kalligrafen, rechters aan het hooggerechtshof en anderen. Ik betrad elk terrein van de Britse maatschappij en ging er op zoek naar moslims. Dit resulteerde in foto's zoals die van een hijab dragende visagiste die, voor ze moslima werd, fotomodel was.
Maar het is een ingewikkelde materie natuurlijk. We kunnen bijvoorbeeld niet zeggen dat die minderheid van mensen die een radicale en naar mijn mening verstoorde visie op de islam voeden, niet bestaat. Het probleem met deze minderheden is wel dat ze altijd heel luid roepen en daardoor in ieders aandacht komen, terwijl wat ik 'de stille meerderheid' noem, niet gehoord of gezien wordt.
Eigenlijk denk ik dat de stille meerderheid, mijzelf incluis, nog moet ontdekken wat de échte Islam is. En bovenal hoe we islam moeten zijn. We kunnen niet zeggen 'islam is vrede’ en dan, zodra er iets fout loopt in ons leven, beginnen te brullen en te tieren. Niemand zal geloven dat islam vrede is als we zelf geen vredevolle wezens zijn. Dikwijls vraag ik me af wat er zou gebeuren als tienduizend moslims voor een protest naar buiten zouden komen, gingen zitten en stil waren, zich goed gedroegen en bijvoorbeeld gebeden zongen. Ik begrijp niet dat moslims zo vlug het gevoel krijgen dat ze moeten gaan roepen en brullen. Het verandert niks en helpt de situatie niet vooruit.
Maar hoe je al deze zaken beïnvloedt zou ik echt niet weten. Zoals ik al zei, de uitdaging waar de islam voor staat is dat we onze islam moeten zijn. Dat is ook de manier waarop de islam zich in het begin verspreidde: door het voorbeeld van spiritueel zeer geëvolueerde mensen die zachtmoedig en barmhartig waren.”
Halal Monk: In zekere zin, zegt u nu dat mensen een 'afbeelding' van hun eigen spiritualiteit zouden moeten worden...
Peter Sanders: “Ja, en in dat verband werk ik aan een project dat ‘Ontmoetingen met Bergen heet. Sommige mensen lachen erom, omdat ik er al 40 jaar lang aan werk, maar nu is het bijna afgerond. Het eindresultaat zal een boek zijn dat foto's van verschillende heiligen en geëvolueerde spirituele leiders samenbrengt. Ik had het geluk hen te mogen ontmoeten tijdens mijn reizen doorheen de moslimwereld. Want iedere keer als ik over een grote sjeik of geleerde hoorde, probeerde ik hem te ontmoeten om hem om zijn gebeden te verzoeken en hem te vragen of ik hem mocht fotograferen. Sommigen hadden nog nooit hun afbeelding laten vastleggen. Niet dat ze daar een probleem mee hadden, maar van natuur zijn ze extreem nederig waardoor ze wegbleven van alles dat hen boven anderen zou kunnen doen verheerlijken.
De reden waarom ik al deze grootse mensen wilde samenbrengen, is omdat deze spirituele kant van de islam quasi nooit getoond word. Binnen iedere religie zijn er altijd heilige mensen geweest, maar om één of andere reden denken veel mensen dat je deze in de islam niet kunt vinden. Ook veel moslims kennen hen niet, aangezien ze geen roem zoeken en dus dikwijls verborgen blijven.”
Halal Monk: Er zit natuurlijk wel wat contradictie in zo'n project. De hele wereld is zo toegespitst op ‘beelden‘ en ‘roem’ dat u graag de boodschap van deze nederige spirituele mensen wilt laten zien brengen. Maar om in dit doel te slagen, moet u hun afbeeldingen tonen en zodoende brengt u hen ook een soort 'roem'.
Peter Sanders: “Dat klopt, maar anderzijds, zoals ik al zei, nam het vele jaren in beslag om al die foto's te verzamelen en veel van deze mensen zijn intussen al overleden. Een vriend van me zei ooit dat dit nu net de reden kan zijn waarom ze het toelieten hen door mij laten te fotograferen; omdat ze wisten dat ze er binnen enkele jaren niet meer zouden zijn. Op die manier konden ze een deel van hun erfenis in mijn handen achterlaten. Daardoor voelt het voor mij aan alsof het hoogst nodig is. Niet om hen roem te geven, maar om hun spirituele boodschap te verspreiden. Om mensen te laten weten dat ze bestaan en om hen meer bewust te laten worden dat we spiritueel voordeel kunnen krijgen door simpelweg in hun gezelschap te zijn.
Het enige probleem is dat ik nooit weet wanneer het tijd is om te stoppen, omdat er altijd iemand is die me attent maakt op een persoon die ik nog niet gefotografeerd heb. Misschien zal ik dan toch nog een paar jaren nodig hebben.” (lacht)
>>>
Voor meer info over Het boek “The art of integration”: http://www.artofintegration.co.uk/ – ISBN: 978-1-905837-33-5 - the Press Syndicate of Awakening Publications
Dit interview verscheen eerder in het Engels op www.halalmonk.com. Met dank aan Johanna Spileers voor haar hulp bij de vertaling.
>>>
Lees hier het volledige dossier van Halal Monk
