Als ik mijn vader zijn hele levensverhaal zou willen vertellen, zou het een project van minstens 456 uur zijn. Hij heeft zo veel te vertellen. Ik heb gewoon geprobeerd om een indruk achter te laten van hem zodat zijn kinderen en ongeboren kleinkinderen kunnen zien wie hij was, met wie ‘het’ is begonnen.
Op zaterdag 8 maart is ‘Mijn vader, de expat’ te zien in De Roma in Borgerhout. In die documentaire portretteert de Nederlandse filmmaker en journalist Abdelkarim El-Fassi op hartelijke wijze zijn vader Ali. In Nederland waren de tickets voor de première meteen uitverkocht en kreeg de documentaire lovende kritiek. Kif Kif had een diepgaand gesprek met de Nederlander over de documentaire en het belang van de eerste generatie.
Kif Kif: Hoe en wanneer bent u op het idee gekomen om deze documentaire te maken?
Abdelkarim El-Fassi: “Het is eigenlijk begonnen als een persoonlijk project. Jaren geleden zei ik grappend: “Pa, ooit maak ik een documentaire over jou”, maar daar bleef het toen ook bij. Het idee bleef wel hangen en naarmate ik me steeds meer bezig ging houden met video, en mijn productiebedrijf Zouka Media steeds professioneler werd, vond ik dat het tijd werd voor een filmproject dat dicht bij mezelf lag. Mijn vader wordt ook een dagje ouder en hij heeft suikerziekte dus zou ik er spijt van hebben gehad als ik het niet had gedaan.”
Kif Kif: U koos voor de titel ‘Mijn vader, de expat’ en bijvoorbeeld niet’ Mijn vader, de gastarbeider’. Waarom deze titel?
El-Fassi: “Heel simpel. Mijn vader is geen gast en ook geen arbeider meer. Ik wilde hem niet reduceren tot zijn arbeidsverleden. Hij is veel meer. Die titel roept die vraag op. Wat ben je nog meer? Bovendien heeft de term ‘expat’ een positievere connotatie. Als verhalenverteller is het interessant om te spelen met frames, vooroordelen en taal. Vooral omdat wij al jaren worden gedefinieerd door de verhalen die over ons verteld worden. Vaak negatief. Ik geloof dat we ons verhaal het beste zélf kunnen vertellen. Als je dat doortrekt, dan is mijn boodschap aan een ieder die de behoefte voelt: neem de regie terug over jouw verhalen.”
Kif Kif: Was uw vader meteen akkoord om zijn leven te laten verfilmen?
El-Fassi: “Eigenlijk wel. Ik zei tegen hem: “Pa we gaan een weekje naar Marokko, en ik ga je filmen”, waarop hij antwoordde: “Natuurlijk, boek die tickets maar.” Tegen een weekje Marokko zegt hij nooit nee, net zoals hij nooit nee tegen suiker zegt. Toen we aankwamen op de luchthaven zag hij opeens dat er een professioneel team (Robin Datema: camera en Sjoerd Schipper: mede-regisseur en edit) klaar stond om iets moois neer te zetten. Dat heeft hem niet ontmoedigd. Sterker nog: hij nam ons vanaf het begin op sleeptouw. Het is heel erg interessant om te zien hoe een persoon die door omstandigheden nooit volwaardig heeft kunnen meedraaien in de Nederlandse samenleving, in een andere context tot bloei komt. Een cameragenieke man is het zeker, en dat heb ik stiekem altijd geweten. ”
Kif Kif: Hoe voelde het voor u om zijn levensverhaal te verfilmen?
El-Fassi: “Het is niet echt zijn levensverhaal, anders zou het een project van minstens 456 uur geweest zijn. Hij heeft zo veel te vertellen. Ik heb gewoon geprobeerd om een indruk achter te laten van hem zodat zijn kinderen en ongeboren kleinkinderen kunnen zien wie hij was, met wie ‘het’ is begonnen.”
Kif Kif: Hoe voelt het om zoiets persoonlijk te delen met de buitenwereld?
El-Fassi: "De Amerikaanse psycholoog Carl Rogers zei ooit: “Het persoonlijke is algemeen”. Dat is precies wat ik heb ervaren. ‘Mijn vader, de expat’ begon als een persoonlijk project, maar is op een positieve manier uit de hand gelopen en is uiteindelijk een collectief project geworden. Mijn vader Ali staat voor een groter verhaal. Hij staat voor een grotere groep mensen. Toen de bezoekers na de première opstonden en applaudisseerden vertelde een Kaapverdiaanse vriendin mij dit achteraf: “Eigenlijk gaf ik ook mijn eigen vader een staande ovatie”. Toch blijft het ook een intieme aangelegenheid voor een paar redenen. Ten eerste omdat ik hem eindelijk een keer voor mezelf had, wat een luxesituatie is als je uit een gezin van 9 kinderen komt. En ten tweede omdat ik hem vragen kon stellen waar ik misschien al een antwoord op dacht te hebben, maar waar ik niet helemaal zeker van was of dat het juiste antwoord was.”
Kif Kif: Hoe belangrijk was het voor u dat uw zus ook meewerkte aan de documentaire?
El-Fassi: “Mijn zus Asma is enorm belangrijk. Niet alleen omdat ze in de film een belangrijke rol heeft, maar ook omdat ik vrijwel al mijn ideeën met haar als eerste deel. Zij vult me ongelooflijk goed aan. Ze is bedachtzaam, kritisch en introvert. Ook met Sjoerd Schipper, de mede-regisseur met wie ik al jaren samenwerk, heb ik bijzonder veel uren versleten. We zaten soms uren te discussiëren over het belang van een bepaalde scène of conversatie. Het is mooi dat verschillende referentiekaders elkaar kruisen en dat daar dan een mooi product uit voortvloeit."
Kif Kif: Ik kan me voorstellen dat het een hele ervaring was. Wat heeft u zoal bijgeleerd over uw vader en over uzelf?
El-Fassi: “Dat is een moeilijke vraag. Ik heb nooit echt een expliciet doel gehad met de film. De documentaire is bovendien niet moralistisch. Ik heb niet geprobeerd om als een soort Dr. Phil psychoanalyse toe te passen op mijn vader. Ik heb het over alledaagse thema’s zoals dromen en angsten. Thema’s die ons als mensen met elkaar verbinden, in die zin is de film voor een breed publiek toegankelijk.”
Kif Kif: Waren er veel dingen die u nog niet wist in verband met zijn komst naar Nederland?
El-Fassi: “Mijn vader is vijf keer teruggestuurd bij de Franse grens. De zesde keer lukte het hem om de grens over te steken. Dat verhaal bevat voor mij een boodschap. Als ik dat doortrek naar de maatschappij van vandaag en concepten als emancipatie trek ik deze conclusie: onze ouders deden er zes keer over om een droom te verwezenlijken. En ze lieten zich daarbij niet demotiveren door lui die hun in hun waardigheid aantastten. Wij hebben het veel makkelijker, maar we zijn er nog lang niet. Met het doorzettingsvermogen van onze ouders kunnen we ver raken. We staan voor enorme uitdagingen, nog steeds minder kansen op de arbeidsmarkt, politiek ondervertegenwoordigd etc. Maar onze kinderen zullen het makkelijker hebben. Leg je niet neer bij de status quo en laat je er ook niet door uit het veld slaan.”
Kif Kif: Waarom vindt u het belangrijk om de verhalen van mensen van de eerste generatie te documenteren, in dit geval uw vader?
El-Fassi: “Mijn focus ligt op het heden en de toekomst. Zoals ik al eerder zei: dit is hoe het begon. Tegelijkertijd zie je drie generaties terug in de documentaire. Mijn vader, mijn zusje & ik en mijn neefje Hamza. Je ziet in die interacties een enorme ontwikkeling. Die ontwikkelingen geven hoop.”
Kif Kif: In België is er in kader van 50 jaar Migratie een soort hernieuwde aandacht voor de eerste generatie. Hoe zit dat in Nederland met de aandacht voor de eerste generatie?
El-Fassi: “Ik ben geen groot voorstander van herdenkingen. Je reduceert daarmee generaties tot het verleden. Maar als er dan toch iets gebeurt, dan moet je de gelegenheid gebruiken om bepaalde structuren uit te dagen. Ik zou niet zozeer willen pleiten voor 50 jaar migratie, dat klinkt als iets vrijblijvends of eenmaligs. Wat mij betreft moet dit gewoon in het collectieve geheugen, niet iets wat elk decennium wat aandacht krijgt als een soort circusact. Ik zou liever willen pleiten voor een periode waarin we goed gaan nadenken over de inrichting van een maatschappij waarin groepen opgroeien die hier altijd zullen blijven. Dat is prioritair."
Kif Kif: In uw interview met Radio 1 in Nederland had u het ook over identiteit. Is er veel verschil tussen de eerste generatie en de tweede of derde generatie op dat vlak. Zo ja waar liggen die verschillen?
El-Fassi: “Uiteraard, mijn vader heeft een hele duidelijke lokale identiteit: die van Tamassint (een dorpje in Alhoceima) en Oost-Souburg (nabij Vlissingen). Hij heeft ook een grensoverschrijdende en universele identiteit. Die vloeit voort uit zijn spirituele identiteit: de islam. Dat geeft hem rust en zekerheid. Wij, jongeren, zijn bezig met die zoektocht. En dat is prima. Dat is een normaal proces die bij diaspora en migratie hoort. Tegelijkertijd speelt die zoektocht ook bij anderen. Ontwikkelingen zoals globalisatie leiden daar ook toe. Je bent tegenwoordig binnen drie uur in Marokko, vroeger deden we er drie dagen over. Tegenwoordig is het veel makkelijker om verbonden te blijven met Marokko, maar tegelijk betekent dat ook dat je vrijwel alle grenzen kunt verkennen.”
Kif Kif: Kan het verhaal van uw vader mensen van de tweede generatie of derde generatie helpen in de zoektocht naar hun identiteit?
El-Fassi: “Natuurlijk, omarm je wortels. Je hoeft echt niet te kiezen tussen België en Marokko, net zoals je niet hoeft te kiezen tussen je vader of moeder. Identiteiten kunnen prima naast elkaar blijven bestaan, leer ertussen te schakelen en je zult merken dat het een verrijking is.”
Kif Kif: In Nederland was de première van ‘mijn vader, de expat’ meteen uitverkocht. Wat ligt aan de basis van dat succes?
El-Fassi: “Ik denk dat er een grote behoefte is om de verhalen van een generatie die op zijn laatste benen loopt te horen. Het heeft een plek gekregen denk ik. Veel van de bezoekers herkenden zich in de behoefte, de beelden, de verhalen, de sfeershots. Ik kreeg op onze Facebookpagina foto’s en verhalen opgestuurd van mensen die getriggerd worden door het thema: het verhaal als erfgoed. Verhalen vormen de bouwstenen van je identiteit, als je die verhalen omarmt sta je veel sterker in je schoenen."
Kif Kif: Hoe waren de reacties na de première?
El-Fassi: “Heel goed, Ik blijf het onvoorstelbaar vinden hoe de zaal op de film en het randprogramma reageert. Zowel Nasrdin Dchar met zijn stuk Oumi (moeder), als Khalid Amakran en Haci Tekinerdogan zijn bezig met ‘het verhaal’. Veel aspecten worden belicht. Ik heb de documentaire zelf al zo vaak bekeken, maar eenmaal in het theater voel je dat er een energie in de lucht hangt die onbeschrijfelijk is."
Kif Kif: Hoe reageerde uw vader toen hij de documentaire voor het eerst zag?
El-Fassi: "Hij reageerde zoals vrijwel iedereen in de zaal. Met een lach en een traan. Meerdere wellicht, maar mijn vader kennende zal niemand dat gemerkt hebben. Dat is ook mijn vader, altijd sterk willen overkomen, ook al had hij in de film geen moeite om zich kwetsbaar op te stellen."
Kif Kif: U komt ook naar België met de documentaire, waarom vond u het belangrijk om ook deze documentaire in België te laten zien?
El-Fassi: “Malikka van al.arte.magazine én De Roma hadden mij voorgesteld om een première in België te houden. Ik vond dat een goed idee want Ik denk dat wij Nederlanders en Belgen enorm veel gemeen hebben. Jullie maken echter wél betere baguettes en frieten, dat mag ook een keer gezegd worden.”
Kif Kif: Zal de documentaire ook nog in andere zalen spelen in België of alleen eenmalig in Antwerpen?
El-Fassi: "Er is na de voorstelling in De Roma nog niets gepland maar wat niet is, kan nog komen. Er zijn verschillende Belgische steden die interesse hebben getoond."
Kif Kif: Last but not least. Waarom moeten de mensen naar ‘Mijn vader, de expat’ komen kijken?
El-Fassi: “Omdat er enorm veel prachtige bezoekers op af komen. Het wordt ook tijd dat we elkaar opzoeken en mooie verhalen met elkaar delen. Er zijn zelfs mensen die vanuit Amsterdam voor een tweede keer naar de voorstelling komen. En zoals je misschien weet: Amsterdammers verlaten hun stad niet zomaar. Dus eigenlijk kun je het als Belg niet maken om er niet bij te zijn.”
Op zaterdag 8 maart wordt de officiële Belgische premiére van 'Mijn vader, de expat' gehouden in De Roma in Borgerhout. Meer info en tickets vind je hier.
