Klimaatactivisme op leven en dood: strijden tegen steenkoolmijnbouw in Nigeria

Het nieuwe rapport van het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC), dat deze week verscheen, benadrukt voor de zoveelste keer de urgentie van een wereldwijde aanpak van klimaatverandering. Het panel waarschuwt ook voor de buitenproportionele effecten van klimaatverandering op gemarginaliseerde groepen mensen. Toch blijft het mainstream klimaatactivisme in België en Nederland vaak voorbehouden aan de witte middenklassers die voldoende tijd voor handen hebben. Het gaat dan meestal om mensen die zelf de keuze maken om zich in te zetten voor de strijd tegen klimaatverandering en mensenrechten. Voor veel activisten van kleur in het Globale Zuiden is dit anders: de gevolgen van klimaatverandering raken direct en in extreme mate aan hun recht op leven, gezondheid en huisvesting. 

Volgens het rapport Defending Tomorrow van de ngo Global Witness werden in 2019 wereldwijd meer dan tweehonderd milieu- en landrechtactivisten vermoord: een triest record, en waarschijnlijk een onderschatting

Hoewel hun acties vaak onzichtbaar blijven voor de westerse wereld, leveren ze een belangrijke en niet te onderschatten bijdrage in het beschermen van onder andere regenwoud, biodiversiteit en waterlopen, vaak met gevaar voor eigen leven. In 2019 alleen al werden volgens het rapport Defending Tomorrow van ngo Global Witness 212 milieu- en landrechtactivisten vermoord: een triest record, en waarschijnlijk een onderschatting. Onder meer beperkingen op de persvrijheid leiden namelijk tot onderrapportage, vooral in rurale gebieden. Daarnaast is het in regio’s die geteisterd worden door conflict, moeilijk om een onderscheid te maken tussen conflicten rond land en milieu en overige conflicten waardoor bepaalde klimaatgerelateerde moorden onder de radar kunnen blijven. Meer dan ooit is het daarom belangrijk dat klimaatbewegingen in het Westen zich solidair tonen met activisten wereldwijd.

Eén van die klimaat- en mensenrechtenactivisten is Nbani Friday Barilule, uitvoerend directeur van de Lekeh Development Foundation en coördinator van the Nigerian Coal Network, een coalitie van organisaties en mensen uit door steenkoolmijnbouw beïnvloede gemeenschappen. Friday contacteerde me recent in verband met de kritieke situatie in Benue, een staat in Nigeria waar mijnbouwprojecten een nefaste invloed hebben op gemeenschappen in de omgeving. 

De vernietigende gevolgen van steenkoolwinning in Benue 

Verscheidene gemeenschappen in de staat Benue in Nigeria worden getroffen door de gevolgen van de steenkoolwinning door de mijnbouwbedrijven die in de regio actief zijn. “Een gezonde leefomgeving is absoluut essentieel voor mensenlevens, mensenrechten en voor de landbouwproductiviteit. Maar de mijnbouwactiviteiten brengen problemen met zich mee die een reële impact op het leven van de gemeenschappen. Het gaat dan om verschillende problemen, van mensenrechtenschendingen, klimaatverandering, vernietiging van levensonderhoud, bodemverzakkingen, waterverontreiniging en luchtverontreiniging tot de gevolgen van de verwerking van mijnbouwafval. Het is daarom noodzakelijk om herstelmaatregelen te ontwerpen en te pleiten voor deze maatregelen en om campagne te voeren om deze problemen aan te pakken”, zo klinkt het bij Friday.

In maart 2010 ontdekte het Nigeriaanse Ministerie van Volksgezondheid een massale loodvergiftiging ten gevolge van mijnbouwactiviteiten in 43 dorpen in de staat Zamfara

Enkele tientallen jaren geleden bestendigde Owukpa in de staat Benue de uitbating van kolenmijnen in samenwerking met de emir van Muri van de Nigeriaanse deelstaat Taraba. Hierop begon het bedrijf Dangote Industries Limited gebieden te ontginnen. Het bedrijf is onderdeel van het conglomeraat Dangote Group dat in handen is van Aliko Dangote, de rijkste man in Afrika en zakenpartner van Shell. Waar de gemeenschap van Owukpa hoopte op meer werkgelegenheid en de uitbouw van betere voorzieningen, zoals wegen, watervoorziening en elektriciteit, blijkt het omgekeerde waar te zijn. De bevolking in Owukpa, Otukpa en andere regio’s binnen de staat Benue kampen voornamelijk met negatieve gevolgen van de mijnbouw. Hele gemeenschappen worden getroffen door de effecten van fossiele brandstoffenprojecten en tegelijkertijd geconfronteerd met de gevolgen van klimaatverandering zoals het stijgen van de zeespiegel. Het is een dubbele klap.

Volgens Friday schendt de fossiele brandstofindustrie ieders rechten, rechten op leven, land, water en lucht. "Bovendien is ook klimaatverandering zelf een schending van mensenrechten," legt hij uit. "Zo zijn die bedrijven dubbel schuldig: terwijl ze de klimaatcrisis blijven verergeren, neemt de omvang van hun mensenrechtenschendingen in de regio toe. Zo ontdekte het Nigeriaanse federale Ministerie van Volksgezondheid in maart 2010 een massale loodvergiftiging ten gevolge van mijnbouwactiviteiten in 43 dorpen in de staat Zamfara. In totaal werden er 355 gevallen gemeld van loodvergiftiging en 163 dodelijke slachtoffers, van wie 83% kinderen en vrouwen. 

Hoe vreedzaam verzet de kop in wordt gedrukt

“De roep om klimaatverdedigers in de regio te beschermen is dan ook luider dan ooit. Aangezien zij in de frontlinie staan, lopen zij het meeste gevaar. Niet omdat ze crimineel zijn of een misdaad hebben gepleegd, maar omdat zij leven om hun land, mensen en de planeet koste wat het kost te dienen en te beschermen,”, zo zegt Friday. Dat de bedreigingen aan het adres van klimaatactivisten reëel zijn, blijkt ook uit het verleden. In augustus vorig jaar werd Okwori Onaji gearresteerd, gemarteld en vijf dagen vastgehouden, alleen maar omdat hij zijn gemeenschap–de Owukpa-gemeenschap van Benue–mobiliseerde om te protesteren tegen steenkoolmijnbedrijven zoals Dangote Industries Limited in zijn geboortestad. “Om klimaat- en mensenrechtenactivisten te beschermen, moet er ingezet worden op betere middelen. We moeten hen uitrusten met de nodige tools en kennis, waaronder tools voor monitoring en rapportage, camera’s en smartphones. We moeten ondersteuningsmechanismen opzetten voor solidariteit om de moeder aarde te beschermen. Het is tijd om de stilte te doorbreken en op te komen voor de veiligheid van klimaatactivisten”.

Dit jaar vond er een soortgelijke gebeurtenis plaats en werd Jerome Idoko naar aanleiding van een driedaags, vreedzaam protest tegen de mijnbouwactiviteiten van Dangote Industries Limited eind juni, geviseerd in zijn geboortestad Otukpa. Friday wil de internationale gemeenschap dan ook oproepen om van zich te laten horen. “Ik wil niet dat een lokale, regionale of internationale mensenrechtenactivist enige vorm van arrestatie, marteling, opsluiting en zelfs verwonding ondergaat tijdens haar vreedzame actie om moeder aarde te verdedigen en te beschermen”, zo verklaart hij. Ook het Nigerian Coal Network stelt zich solidair op met Idoko: “We veroordelen alle vormen van bedreigingen tegen de moedige gemeenschappen en tegen de integriteit van individuen die worstelen om het menselijk leven en het milieu te beschermen tegen de negatieve impact van de kolenindustrie in Afrika”. Verrassend genoeg ontsnapte Jerome aan zijn arrestatie. Hij kreeg het advies om de regio te verlaten om zichzelf in veiligheid te brengen. Maar volgens klimaatactivisten ter plaatse beperken de mensenrechtenschendingen zich niet tot deze twee gevallen, noch tot deze regio. 

Loze woorden

Tijdens een virtuele conferentie over klimaatverandering zei de Nigeriaanse president Muhammadu Buhari dat "de strijd om de impact van klimaatverandering te herstellen de verantwoordelijkheid is van alle landen en belanghebbenden". Volgens lokale organisaties gaat het echter om een loze, politieke verklaring van een president die weigert of nalaat zijn woorden met effectieve actie op vlak van het klimaat te ondersteunen. “Als staten in Nigeria de klimaatverandering serieus willen nemen, moeten ze mensen in staat stellen hun stem te laten horen, moeten ze van de regering eisen dat deze opkomt tegen fossiele brandstofbedrijven en bescherming biedt aan klimaatactivisten”, zo verklaart Friday. Het is dan ook tijd dat klimaatbewegingen wereldwijd zich solidair tonen en aandacht vragen voor gemeenschappen die vandaag al de verregaande gevolgen ondervinden van klimaatverandering en mensenrechtenschendingen.