De poëzie en verhalen van Audre Lorde gaan vaak over de onderdrukking van zwarte, lesbische vrouwen, en ze staat bekend om de emotie die ze in haar stukken verwerkt. Het voorwoord werd geschreven door auteur Anousha Nzume, bekend van het boek Hallo witte mensen.
Lorde (1934-1992) was hoogleraar, dichter, schrijver en een revolutionaire zwarte lesbische feministe van Caraïbisch-Amerikaanse afkomst. Ze publiceerde zowel poëzie als proza en was politiek actief in pacifistische, feministische en burgerrechtenbewegingen. Lorde deed onderzoek naar de identiteit van zwarte vrouwen in Amerika en hun rol in de feministische beweging. Ze oogstte bekendheid met haar uitspraak: "The master's tool will never dismantle the master's house." In haar academisch werk benadrukte Lorde het belang van een intersectionele benadering.
Sister Outsider: actiegerichte essays
De rode draad doorheen het boek is hoe een patriarchale, op winst gerichte maatschappij ervoor zorgt dat “we allen op een bepaalde manier wegkruipen achter die bespottelijke afscheidingen die ons zijn opgelegd en die we maar al te vaak accepteren als de onze” (uit: Transformatie van de stilte in taal en actie). Lorde heeft het hier over tegenstellingen zoals ‘zwart-wit’, ‘rijk-arm’, ‘lesbisch-hetero’ of ‘kinderen-geen kinderen’. Dit duaal denken steekt scherp af tegen haar eigen eenheidsdenken: alles is met alles verbonden.
Die behoefte aan eenheid wordt in het maatschappelijk debat maar al te vaak verward met een behoefte aan homogeniteit. Volgens Lorde is de toekomst van de aarde afhankelijk van het vermogen van vrouwen om macht op nieuwe manieren te definiëren. Dit is enkel mogelijk als vrouwen weer ten volle in verbinding kunnen staan met hun gevoelsleven als sensuele, fysieke, emotionele en psychische uiting van het diepste zelf.
Lorde is ervan overtuigd dat niet de verschillen tussen mensen ons verlammen, maar wel de stilte; het feit dat we ons niet uitspreken over onrechtvaardigheden die we zien zorgt ervoor dat mensen uit elkaar gedreven worden. Haar stelling wordt bevestigd door recent onderzoek naar pesten. De rol van omstanders in het voorkomen en stoppen van pestgedrag op scholen en in bedrijven is enorm. Of een groep passief toekijkt als ‘grote zwijgende massa’ of dat ze ingrijpt, kan een wereld van verschil maken.
Onderdrukkers zaaien haat tussen groepen die eigenlijk moeten samenwerken
In deze tijd van fake news, complottheorieën, online pesten en een toenemende angst voor wie of wat ‘anders’ is, zijn deze essays van levensbelang. Lorde stelt dat machthebbers conflict en vijandschap aanwakkeren tussen verschillende onderdrukte groepen die het eigenlijk samen zouden moeten opnemen tegen hun onderdrukkers. Die ‘vijandige horizontaliteit’ wordt volgens haar gestimuleerd om de aandacht af te leiden van de meer urgente onderdrukkingskwesties.
De auteur slaagt erin om van politiek iets persoonlijks te maken. Ze geeft aan dat elke mens diep in zichzelf op zoek moet gaan naar “de dodelijke angst voor en de afkeer van elk verschil dat daar leeft”. We dienen dat verschil te erkennen en te durven kijken naar welk gezicht het draagt. Door dit innerlijke werk kan zowel het persoonlijke als het politieke onze keuzes verlichten.
Lorde veronderstelt terecht dat elke mens vooroordelen in zich draagt, en pas na een grondig innerlijk onderzoek de kracht van verschil kan erkennen.
Poëtische schrijfstijl
Bijna alle essays pleiten voor zuurstof in de strijd tegen de patriarchale, seksistische en racistische beleidslijnen, om zo tot echte verandering en een juiste machtsverdeling te komen. In Vlaanderen begint het concept ‘systemisch racisme’ traag ingang te vinden; racisme is meer dan het gedrag tussen twee personen. De geschiedenis leert ons dat de witte man steeds de machthebber was. De witte vrouw sluit zich in veel gevallen aan bij de witte man, in de hoop op een deel van de ‘machtskoek’. Dat dit niet altijd werkt, blijkt uit het feit dat de loonkloof de afgelopen decennia slechts zeer traag kleiner werd.
Dat vrouwen zich aansluiten bij het patriarchaat, ervaart Lorde als een verlies van bondgenoten. Het is enkel door allianties te sluiten tussen onderdrukte groepen onderling dat er effectieve veranderingen kunnen plaatsvinden.
Racisme is een mechanisme dat zorgt voor een dehumaniserende ontkenning van het ‘zelf’. Hetzelfde mechanisme speelt ook bij vrouwen (al dan niet vrouwen van kleur). Het is makkelijker om om te gaan met de gevolgen van externe uitingen van racisme en seksisme, dan met de interne persoonlijke uitingen (Uit: Transformatie van stilte in spreken en actie).
Lorde schrijft ‘Zwart’ en ‘Aarde’ consequent met een hoofdletter. Ze is in de eerste plaats een dichter en dat valt op. Haar zinnen zijn vloeiend en hebben een ritmische cadans, ook in de meer filosofische essays.
Pas na grondig zelfonderzoek leer je de kracht van verschillen tussen mensen kennen
De bundel vraagt erom traag gelezen te worden, met voldoende tussenpozen voor reflectie. Lorde poneert dat poëzie voor vrouwen geen luxe is; poëzie is van levensbelang als medium om hoop en verandering te uiten. Eerst is er de taal en dan is er de actie. Haar reflecties over poëzie doen denken aan die van andere dichters zoals Jasmin Kaur: poëzie als basisarchitectuur van ons leven (Uit: Poëzie is geen luxeartikel).
Hedendaagse filosofie
De nadruk die Lorde legt op het gevoelsleven naast de ratio ('het hoofd zal ons redden’) is een verademing en werkt inspirerend. Ze maakt de noodzaak duidelijk een tedere omgangsvorm bewust te bestuderen tot het een gewoonte wordt, en tot er opnieuw liefde is tussen (zwarte) vrouwen.
Uit Lorde’s boek komt naar voor dat er een verschil is tussen woede en haat. Elke vrouw kent woede, en die kan ingezet worden tegen onderdrukking. Zich afkeren van woede is zich afkeren van inzicht. Als vrouwen praten over racisme, moet het ook gaan over de erkenning en het gebruik van woede. Schuldgevoel is geen reactie op woede, wel op eigen acties of het ontbreken ervan. De verbinding tussen alle vrouwen wordt benadrukt met de woorden: “Ik ben niet vrij zolang welke andere vrouw niet vrij is”.
Haat daarentegen, heeft als functie om de schoonheid van kracht in ons te maskeren en te vervormen (uit: Oog in oog: Zwarte vrouwen, haat en woede).
Volgens Lorde gaat een op winst gerichte maatschappij voorbij aan het welzijn van alle vrouwen en mannen. Deze structuur zorgt voor seksisme, racisme en discriminatie. Een lacune in het boek is misschien het ontbreken van aandacht voor het lot van de niet-mensen in deze maatschappijvorm. De onwil van de mens om op een respectvolle manier om te gaan met andere dieren en levensvormen.
Lorde besteedt veel aandacht aan klassenverschillen, die vaak in het verdomhoekje gezet worden als het gaat over discriminatie en racisme. Ook in Vlaanderen is de sociaal-economische achtergrond van je ouders mee bepalend voor je schoolloopbaan. Het zou boeiend zijn geweest om te horen wat de opvattingen van Audre Lorde over de opkomst van islamofobie zouden zijn geweest.
Verplichte literatuur voor iedereen
Ook al is Sister Outsider geschreven in de jaren 80, de bundel heeft niet ingeboet aan relevantie. Lorde lezen is cruciaal in deze tijden van polarisering. Haar oproep tot verbinding gebaseerd op haar geloof in eenheid is hoopgevend. Elk meisje en elke vrouw zouden dit boek moeten lezen, omdat het een diepgaand inzicht biedt in hoe vrouwen worden ingezet als instrument voor het behoud van de sociale en economische status quo. Elke jongen en elke man zou dit boek moeten lezen, om dezelfde reden.
Poëzie is geen luxe, ze is van levensbelang
Daarnaast is dit werk een kennisbron voor iedereen die werkt rond gelijkheid, discriminatie, racisme, seksisme en speciësisme. Als we willen overleven moeten we leren onze verschillen om te zetten in kracht. De ideologie van 'verdeel en heers' wordt dan omgezet in 'definieer en empower' (uit: Het gereedschap van de meester zal het huis van de meester nooit afbreken).
Sommige essays lezen niet vlot vanwege de filosofische opbouw, andere passages wekken dan weer weerstand op bij witte vrouwen en mannen. En net dan is het belangrijk stil te staan bij dat gevoel en te onderzoeken: wat is het gezicht van het verschil waartegen we ons verzetten?
