In Verheven koninkrijk beschrijft de Ghanees-Amerikaanse schrijfster Yaa Gyasi (°1989) de complexe relatie tussen Gifty, een getalenteerde doctoraatsstudente in de neurowetenschappen die onderzoek doet naar neurale circuits en beloningsgericht gedrag, en haar moeder die met een knoert van een depressie worstelt.
Dit vormt het uitgangspunt van een vormelijk compacte, maar inhoudelijk breed uitwaaierende familiekroniek waarin de auteur erg uiteenlopende thema's (identiteit, 'normaliteit', religie, wetenschap) verkent. De worsteling met identiteit en oorsprong komt aan bod via een Ghanese vader, de Chin Chin-man, die tevergeefs een poging onderneemt om in de Verenigde Staten te komen wonen. Armoede en vooral de sterke aanwezigheid van racisme in bible belt Alabama doen hem anders beslissen. Vernederd en vol heimwee besluit hij naar thuisland Ghana terug te keren. Veelzeggend is ook de passage waarin Gifty voor het eerst met het beloofde land Amerika – in het zonnige Californië - kennismaakt (“Dit moet Mars zijn!”).
In de opvolger van haar romandebuut Weg naar huis richt Gyasi de lens helemaal op menselijke verhoudingen. Iets waar de titel Verheven koninkrijk naar verwijst: de mens die zichzelf als 'verheven' beschouwt. Terwijl de harde, bittere realiteit – voor Gifty één waar angst, twijfel en schuld elkaar afwisselen – natuurlijk vaak veel minder fraai oogt en veel minder verheven blijkt.
De gezondheidsproblemen van Nana, Gifty's broer die na initiële interesse voor voetbal een glansrijke carrière als basketbalspeler tegemoet ging, vormt een belangrijk keerpunt in zowel het leven van Gifty als haar moeder. Een bij toeval opgelopen blessure zet Nana op het spoor van medicatie (oxycodon), waarna hij overstapt naar harddrugs (heroïne). Het zet de familiale relaties op scherp en vormt een klap die zowel Gifty als haar moeder niet meer te boven komen.
Terwijl de door grootse ambities aangedreven Gifty (“ik wilde het allermoeilijkste doen”, “ik wilde een groot artikel over mezelf en mijn werk in The New Yorker, ik wilde uitnodigingen om lezingen te houden, ik wilde geld”) in een veeleisend wetenschappelijk traject zit, verhult haar moeder zich steeds meer in een waas van apathie en depressie. Hoe kan je een goede balans houden tussen de zorg voor je eigen, met een depressie worstelende moeder en wetenschappelijke en persoonlijke ambities? Hoe krijg je dat alles met elkaar verzoend, als dat al kan? Het is slechts een van de vele vragen waar Gifty over denkt, in het labo waar ze neurologisch onderzoek bij muizen doet.
Gifty's worsteling met de “zoektocht naar structuur, duiding en betekenis in de chaos” loopt als een rode draad doorheen het vaak erg pakkende verhaal. Haar vrijwel enige houvast is het terrein van de exacte wetenschap, het labo dat ze deelt met labopartner Han, en het onderzoek dat ze voert naar neurale circuits en beloningsgericht gedrag – het terrein van het brein dat ook als een ‘verheven koninkrijk’ geldt. Maar misschien is dat alleen gewoon niet voldoende. Wetenschap kan veel oplossen, maar lang niet alles. Soms zijn er vraagstukken die veel meer gebaat zijn met een andere, niet wetenschappelijke aanpak, zo blijkt.
Soms ligt het antwoord eerder en vooral in het durven toestaan van het leven. Door bijvoorbeeld in nood de hulp van anderen (voor Gifty: haar labopartner Han en goede vriendin Katherine) te durven vragen. Maar evenzeer door permanent vragen te stellen die er écht toe doen. Door steeds kritisch te zijn en blijven. En door op te tekenen en vast te leggen. Net dat is wat Gyasi hier doet. De schrijfster tekent in deze uiterst zorgvuldig geconstrueerde roman (gebaseerd op autobiografische elementen) op hoe Gifty een uitweg uit de steeds maar uitdijende impasse vindt: door de complexiteit van het leven toe te staan en altijd verder te blijven gaan in de zoektocht naar structuur, duiding en betekenis.
Verheven koninkrijk, Yaa Gyasi, De Bezige Bij, 2020
