“Met meerdere paren ogen kom je dichter tot begrip van de werkelijkheid dan met één paar ogen."
Een bijzonder jaar is bijna ten einde gekomen. Velen onder ons zochten in de loop van het jaar naar lichtpunten en ademruimte. Voor mijzelf vormde mijn nieuwsgierigheid naar een aantal nieuwe boeken een rustpunt. En Dominantie, waarom we denken wat we denken was een van deze boeken.
Zoals de ondertitel van het boek al doet vermoeden, spitst het boek zich toe op dominantie en op de dominante verhalen die ons worden verteld en ons wereldbeeld meebepalen. El-Kaddouri probeert een antwoord te geven op de vragen als: Wat zijn de bastions van dominantie en macht? Hoe komen zij tot stand en hoe worden zij gereproduceerd? Wiens belangen dienen ze? En vooral, hoe worden ze in stand gehouden?
El-Kaddouri gaat ook dieper in op hoe en door wie deze machtsdynamieken worden uitgedaagd. Daarbij maakt ze handig gebruik van haar literaire kennis, en ze koppelt dit aan tastbare voorbeelden. Het persoonlijke wordt daarbij niet geschuwd. El-Kaddouri begint haar boek namelijk met een persoonlijke anekdote en zo illustreert ze voor de lezer het persoonlijke perspectief binnenin het centrale thema van macht en dominantie.
Essayistisch
Het boek is geschreven in de vorm van essay waardoor ik soms verdieping miste. Op het moment dat je verwacht of wenst dat er dieper op een bepaald thema ingegaan wordt, begint het volgende hoofdstuk al. Zo schrijft El-Kaddouri het volgende: “Met meerdere paren ogen kom je dichter tot begrip van de werkelijkheid dan met één paar ogen. Meerdere perspectieven brengen ons dichter bij ‘ware’ kennis.” Maar wie of wat bepaalt welk paar ogen ertoe doet? We kunnen met meerdere paren ogen kijken en de puzzel leggen, maar in zijn finaliteit manipuleert of beslist de macht over het dominante perspectief.
Over dominantie in literatuur en kunst schrijft El-Kaddouri: “De westerse canon, bijvoorbeeld, is dominant omdat die door velen als universeel wordt beschouwd. De kans is groot dat de gemiddelde Chinees, Libanees of Nigeriaan enigszins bekend is met het werk van Shakespeare, Picasso of Beethoven, maar dat de gemiddelde Vlaming, Nederlander of Amerikaan nog nooit heeft gehoord van Al Ghazali, Khayyam of Natsume Soseki. Omdat de westerse canon dominant is, geloven we dat die universeel, neutraal en uniek is.” Als lezer die een beetje belezen is in het thema ben ik geneigd om hieraan de volgende woorden toe te voegen: “De dominantie van de Westerse canon is enkel mogelijk omdat het zo aangeleerd wordt en systematisch in stand gehouden wordt. Via cultureel imperialisme en onevenredige middelen blijft dit narratief staande”. El-Kaddouri stipt dit ook zelf aan in enkele andere hoofdstukken.
Beginnen bij ideeën en opvattingen
Ondanks dat het boek hier en daar verdieping mist, geeft El-Kaddouri de lezer de kans om enkele briljante ramen in te kijken doorheen haar boek. Mocht ze de ruimte krijgen om een volledig boek uit te werken, zou ze hier veel dieper op ingaan dan nu mogelijk was.
Als lezer genoot ik wel enorm van de stukken waarin El-Kabbouri autoriteit en gezag ten opzichte van macht verheldert. Het gaf me meer inzicht in zaken waar velen van ons gevoelsmatig mee geconfronteerd worden - zeker in een context waarin scheve maatschappelijke verhoudingen ervoor zorgen dat dominante groepen hun wil doordrijven. Doorheen het boek biedt El-Kaddouri verschillende aanknopingspunten met de realiteit of actualiteit. De kracht van dit boek ligt dan ook vooral in het feit dat El-Kaddouri zeer actueel, maar tegelijk ook tijdloos is. Als samenleving zullen we namelijk steeds macht en dominantie blijven ervaren. Het boek geeft ons geen sluitende antwoorden, maar reikt ons wel een gereedschappen aan waarmee we de harde, verroestte spijkers in onze blik kunnen loswrikken.
Een belangrijke vraag blijft hoe we dit boek kunnen plaatsen ten opzichte van andere boeken over gelijksoortige thema’s. Dit boek kan zeker een basiswerk zijn voor iedereen die een introductie zoekt rond het thema samenleving en macht. Doordat het boek niet té theoretisch is en zo erg toegankelijk blijft, verdient het ook een plaats in leeslijsten in het onderwijs. Het boek kan vooral de honger van leerlingen aanwakkeren die graag willen begrijpen waarom we denken wat we denken en hoe een samenleving macht produceert en wat dit een samenleving kost .
Ik eindig dan ook graag met volgende woorden van El-Kaddouri: "Je begint uiteindelijk bij de ideeën en opvattingen, voordat je kunt overgaan tot actie en het veranderen van instellingen en relaties.”
**
Warda El-Kaddouri, Dominantie: Waarom we denken wat we denken, Academia Press, 2000.
